جراحی فک یا جراحی ارتوگناتیک نوعی از جراحی است که به اصلاح ناهنجاری‌های فک کمک می‌کند. این جراحی ممکن است به شکل‌های زیر انجام شود:
- جراحی فک بالا (ماکسیلا)
- جراحی فک پایین (ماندیبل)
- جراحی فک بالا و پایین
اگر عمل جراحی بر روی دو فک انجام بگیرد به آن جراحی همزمان فک بالا و پایین یا استئوتومی فک بالا و پایین گفته می‌شود. هدف این جراحی بهبود عملکرد فک و اصلاح ظاهر آن می‌باشد. بسته به نوع ناهنجاری، جراح می‌تواند فک بالا یا پایین را جا به جا کند. همچنین با برداشتن تکه‌های استخوان می‌توان سایز فک را نیز کوچک کرد.
مزایای جراحی دو فک به صورت همزمان
در طی عمل جراحی فک بالا و پایین، مشکلات زیر اصلاح می‌شوند:
اصلاح عدم انطباق دو فک
در حالت طبیعی دندان‌های فک بالا باید کمی جلوتر از دندان‌های فک پایین باشند و بر روی آن‌ها قرار بگیرند. این شکل قرارگیری دو فک بر روی هم امکان صحبت کردن و غذا خوردن را به شکل صحیح برای ما فراهم می‌کند. در صورتی که فک بالا و پایین به درستی روی هم قرار نگیرند، دندان‌های فک بالا و پایین نیز به شکل صحیح بر روی هم قرار نخواهند گرفت. انواع ناهنجاری‌های فک که به دلیل عدم انطباق اتفاق می‌افتد، شامل موارد زیر می‌باشد:
- اوربایت عمیق
- آندربایت
- اپن بایت
- اورلپ یک طرفه فک‌ها
- قرارگیری فک‌ها بر روی هم با زاویه نامتناسب (عدم تقارن دو فک)
این مشکلات در طی جراحی و با جابجایی یا چرخاندن فک بالا و پایین اصلاح خواهد شد.
اصلاح اندازه فک
اگر سرعت رشد فک بالا و پایین یکسان نباشد، احتمال ایجاد ناهنجاری‌های فک افزایش پیدا می‌کند. چه فک بیش از اندازه رشد کند و چه سرعت رشد آن کم باشد، در هر صورت رشد نامتقارن می‌تواند باعث عدم انطباق دو فک شود. در طی جراحی، شکل نامتقارن فک‌ها اصلاح می‌شود. جراح می‌تواند فک پایین را به سمت جلو بکشد یا اندازه فک‌ها را کوچک کند تا با یکدیگر متناسب شوند.
ایجاد تقارن در صورت
جراحی همزمان فک بالا و پایین با اصلاحات زیر باعث ایجاد تقارن در ظاهر صورت می‌شود:
- اصلاح عدم انطباق دو فک
- اصلاح اندازه فک
- اصلاح چانه
- اصلاح لبخند لثه‌ای
بهبود عملکرد فک
اندازه طبیعی و تقارن فک بالا و پایین برای عملکرد صحیح و انجام وظایف زیر ضروری است:
- جویدن غذا
- بلع
- صحبت کردن
- تنفس
جراحی فک بالا و پایین به صورت همزمان، می‌تواند هر ناهنجاری که منجر به ایجاد اختلال در فعالیت‌های بالا می‌شود را اصلاح کند.
تسکین درد صورت
اختلالات شدید مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) باعث ایجاد دردهای شدیدی در صورت می‌شود. جراحی همزمان دو فک می‌تواند به کاهش این دردها و درمان TMJ کمک کند. مفصل گیجگاهی فکی، فک پایین را به استخوان جمجمه متصل می‌کند. اختلال در عملکرد این مفصل منجر به احساس درد در فک، صورت و یا نواحی اطراف گوش می‌شود. همچنین مشکلات زیر نیز ممکن است در اثر اختلالات مفصل گیجگاهی فکی به وجود بیایند:
- سفتی فک
- قفل شدن فک
- صدا دادن فک
- اختلال در جویدن غذا
بهبود آپنه یا قطع تنفسی در خواب
در اثر آپنه انسدادی خواب (OSA) تنفس به صورت موقت در هنگامی که فرد خواب است قطع می‌شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که مجاری تنفسی بیش از حد باریک شوند. در نتیجه این امر نفس کشیدن در طول خواب سخت خواهد شد.
یک نوع از جراحی همزمان فک بالا و پایین که به آن Maxillomandibular advancement یا MMA گفته می‌شود، می‌تواند آپنه انسدادی را درمان کند. در طی این جراحی معمولا هر دو فک را به میزان 10 سانتی متر به سمت جلو می‌کشند. این کار باعث ایجاد فضای بیشتر در مجاری تنفسی شده و به بهبود تنفس در طول خواب کمک می‌کند. البته این جراحی همیشه موفقیت آمیز نیست و گاهی نیز تاثیری در درمان آپنه انسدادی نمی‌گذارد.
چه کسانی به جراحی همزمان فک بالا و پایین نیاز دارند؟
جراحی همزمان دو فک برای افرادی که دچار مشکلات زیر هستند، مناسب است:
- عدم انطباق شدید دو فک
- جایگاه یا اندازه نامتناسب دو فک
- اختلالات شدید مفصل گیجگاهی فکی
- اختلال در عملکرد فک
- آپنه خواب انسدادی متوسط تا شدید
البته افرادی می‌توانند این نوع جراحی را انجام دهند که شرایط زیر را نیز داشته باشند:
- هیچ یک از راهکارهای درمانی دیگر موثر نبوده باشد.
- اگر بیمار سیگار می‌کشد، کشیدن آن را ترک کند.
- بیمار از خطرات جراحی آگاه باشد.
- به بلوغ استخوانی رسیده باشد (14 تا 18 سال)
چگونگی جراحی همزمان دو فک
یکی از مقدمان این نوع جراحی ارتودنسی است. بیمار باید 12 تا 18 ماه قبل از جراحی ارتودنسی انجام دهد. این کار به تراز شدن دندان‌ها کمک می‌کند. همچنین قبل از جراحی باید چندین بار به ارتودنتیست و جراح مراجعه کنید. در طول این مراجعات تصویربرداری از فک و صورت انجام می‌شود. همچنین آزمایش‌های مختلفی نیز از شما گرفته می‌شود تا در طول جراحی مشکلی پیش نیاید.
برای انجام جراحی بیمار را کاملا بیهوش می‌کنند تا در طول عمل احساس درد نکند. برش‌های جراحی را از داخل دهان می‌زنند تا جای زخم بر روی صورت باقی نماند. البته گاهی ممکن است برش‌های خیلی کوچکی بر روی گونه‌ها ایجاد کنند. سپس استخوان یک فک را برش داده و جابجا می‌کنند.
اگر بیمار نیاز به بزرگ شدن فک داشته باشد، به آن اضافه می‌کنند و اگر احتیاج به کاهش اندازه فک باشد مقداری از استخوان آن را بر می‌دارند. در مرحله بعد تغییرات مورد نیاز را بر روی فک دیگر اعمال می‌کنند.
برای نگه داشتن استخوان فک در جای صحیح از پیچ، صفحات تیتانیومی، بندهای الاستیکی و یا سیم‌ها استفاده می‌کنند. تشخیص این که عمل جراحی باید اول برروی کدام فک انجام شود بر عهده پزشک است. بعد از پایان جراحی بیمار را به بخش ریکاوری می‌برند و تا بهوش آمدن کامل تحت نظر می‌گیرند.
خطرات و عوارض جانبی
جراحی همزمان فک بالا و پایین همانند سایر عمل‌های جراحی خطرهایی را به همراه دارد. از جمله:
- بی حسی لب: احساس بی حسی در لب بعد از عمل جراحی طبیعی است. اما گاهی در طول جراحی به اعصاب آسیب وارد می‌شود و منجر به بی حسی دائمی لب‌ها می‌شود.
- تغییرات در شنوایی: اگر در اثر جراحی در عضلات کشش و تورم ایجاد شود. ممکن است به صورت موقت در شنوایی تغییراتی ایجاد شود.
- بازگشت فک‌ها: در موارد بسیار نادر ممکن است بعد از جراحی فک بالا یا پایین به جایگاه قبلی خود برگردند.
- شکستگی فک: گاهی جراحی فک باعث شکستگی فک می‌شود. در این شرایط ممکن است به یک جراحی دوم نیاز باشد.
- اختلال در عملکرد مفصل گیجگاهی فکی: جراحی دو فک به صورت همزمان ممکن است باعث ایجاد اختلال در مفصل گیجگاهی فکی شود. گاهی نیز ممکن است مشکلات مفصل گیجگاهی فکی را شدیدتر کند.
- خونریزی شدید: اگر در طول جراحی به رگ‌ها آسیب وارد شود، ممکن است میزان خونریزی بیش از حد انتظار باشد. در این شرایط ممکن است به تزریق خون نیاز باشد.
- نیاز به جراحی دوم: اگر جراحی اول نتواند بایت را به خوبی اصلاح کند، ممکن است به جراحی دوم نیاز باشد.
- خطرات عمومی جراحی: همانند سایر جراحی‌ها، احتمال واکنش به داروی بیهوشی و یا عفونت زخم در این نوع جراحی نیز وجود دارد.
بهتر است در مورد خطرات احتمالی جراحی با پزشک خود مشورت کنید.
زمان بهبودی بعد از جراحی همزمان دو فک
بعد از جراحی همزمان دو فک احتمالا باید 1 تا 3 شب را در بیمارستان بگذرانید. مدت زمان دقیق بستری در بیمارستان به سرعت بهبودی بستگی دارد. تا 48 ساعت بعد از جراحی صورت تورم خواهد داشت. بعد از عمل جراحی احتمالا می‌توانید آب بنوشید. از روز دوم نیز می‌توانید غذاهای مایع بخورید. بعد از مرخص شدن از بیمارستان، احتیاج به یک همراه دارید تا شما را به خانه برساند. دوران استراحت بعد از این جراحی حدود 3 تا 8 هفته خواهد بود. در طول این مدت ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
- درد: برای تسکین درد معمولا برای بیمار مسکن تجویز می‌شود.
- تورم: بعد از 48 ساعت تورم کاهش پیدا می‌کند. البته برای از بین رفتن کامل تورم حدود دو هفته زمان نیاز است.
- بی حسی: احساس بی حسی موقت در فک طبیعی است. معمولا بعد از چند ماه بی حسی از بین می‌رود.
- سفتی: در چند هفته اول بیمار نمی‌تواند دهان خود را باز کند.
- خشکی لب‌ها: خشک شدن لب‌ها بعد از جراحی کاملا طبیعی است. معمولا به بیمار توصیه می‌شود که به صورت منظم از بالم لب استفاده کند.
- انسداد بینی: ممکن است بیمار بعد از جراحی دچار انسداد بینی شود و ترشحات خونی داشته باشد. در این شرایط باید از فشار دادن بینی اجتناب شود. این عارضه معمولا بعد از چند روز از بین می‌رود.
برای تسریع روند بهبودی بعد از عمل می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:
- در 6 هفته اول غذای نرم بخورید.
- داروها را به صورت منظم مصرف کنید.
- از کشیدن سیگار و مصرف الکل خودداری کنید.
- بهداشت دهان و دندان را رعایت کنید.
- به میزان کافی آب مصرف کنید.
- از فعالیت‌های شدید پرهیز کنید.
معمولا در ماه‌های اول بعد از عمل هر هفته باید به پزشک مراجعه کنید. بهبودی اولیه معمولا حدود 6 هفته طول می‌کشد. برای بهبودی کامل معمولا حدود 12 هفته زمان نیاز است.
روش‌های جایگزین جراحی همزمان دو فک
معمولا قبل از انجام این جراحی از روش‌های درمانی دیگر استفاده می‌شود و اگر این روش‌ها مشکل را بر طرف نکند جراحی انجام می‌شود. از جمله این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ارتودنسی
- استفاده از ریتینرها
- استفاده از محافظ دهان
- استفاده از اسپلینت‌های دهانی
- تجویز شل کننده عضلات (برای اختلالات TMJ)
- تزریق بوتاکس (برای درد TMJ)
- استفاده از دستگاه فشار هوایی مداوم (برای مبتلایان به آپنه خواب)
- رفتار درمانی برای شل کردن عضلات فک
دیدگاهتان را بنویسید