اگر درد مداومی را در ناحیه نزدیک گوش، فک یا ماهیچههای اطراف صورت احساس می‌کنید و حرکات فک شما محدود شده و همراه با صدای کلیک یا تق تق است، ممکن است دچار اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی، Temporomandibular Disorders یا به اختصار TMD باشید.
بعضی اوقات افراد به اشتباه اصطلاح TMJ را برای اشاره به این اختلالات استفاده میکنند، اما در حقیقت TMJ مخفف مفصل تمپورومندیبولار یا مفصل گیجگاهی-فکی است. بنابراین شما قطعاً TMJ دارید (در واقع دو عدد مفصل TMJ دارید) اما ممکن است TMD داشته باشید و یا نداشته باشید. TMD به گروهی از اختلالات گفته میشود که با درد و اختلال عملکرد TMJ و یا عضلات اطراف آن مرتبط است. تشخیص اینکه دقیقا چه چیزی باعث ایجاد این علائم میشود، همیشه آسان نیست. اما خبر خوب این است که اکثر موارد TMD با درمان‌های خانگی و مراقبت درمان میشود. بنابراین در صورتی که این نوع درمان‌ها پاسخگو نباشند، باید در مراحل بعد به دنبال درمان‌های تهاجمی مانند بریج و جراحی بود.
دو مفصل TMJ فک پایین را به استخوان گیجگاهی جمجمه در دو طرف صورت متصل میکند. این دو مفصل، مفاصل پیچیده‌ای از نوع گوی و کاسه‌ای هستند که میتوانند حرکت سه بعدی داشته باشند. ماهیچههای زیادی در گونه‌ها و در ناحیه گیجگاهی وجود دارند که فک پایین را حرکت میدهند. در صورتی که هر کدام از این مفاصل، دیسک بین آنها و ماهیچهها دچار مشکل شوند، میتوانند باعث ابتلا به سندرم مفصل گیجگاهی-فکی شوند. اگر در این نواحی احساس درد دارید یا در بستن یا بازکردن فک مشکل دارید، با یک معاینه دقیق می‌توان مشخص کرد که مشکل از کدام ناحیه است و با توجه به آن درمان مناسب را تجویز کرد.
دلایل ابتلا به TMD
مانند هر مفصل دیگر، مفاصل TMJ نیز میتوانند در معرض مشکلات ارتوپدی از جمله التهاب، درد عضلات، کشیدگی تاندون‌ها و رباط‌ها و مشکلات دیسک باشند. TMD همچنین تحت تأثیر ژنتیک، جنسیت (به نظر میرسد زنان بیشتر مستعد ابتلا به آن هستند) و سن است. استرس جسمی و روانی نیز میتواند عامل موثری باشد. در بعضی موارد، درد فک ممکن است مربوط به یک بیماری پزشکی گسترده‌تر و فاقد درد مانند فیبرومیالژیا (fibromyalgia “فیبروم” به معنای بافت‌های پیوندی، “میو” به معنای ماهیچه و “الگیا” به معنای درد) مربوط باشد.
علائم و نشانه‌های TMD
صدای کلیک مانند
در برخی از افراد مبتلا به اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی هنگام باز کردن یا بستن دهان، صدای کلیک، پاپ (ترکیدن) یا صدای سایش شنیده میشود. این صدا معمولاً در اثر تغییر مکان دیسک در داخل مفصل ایجاد میشود و حتی ممکن است اگر شخصی در کنار شما باشد، بتواند آن را بشنود.
مطالعات نشان میدهد که کلیک کردن به خودی خود نشانه مهمی نیست، زیرا در یک سوم افراد مفاصل فک هنگام حرکت صدا دارند. اما اگر این صدا همراه درد یا محدود شدن عملکرد فک باشد و یا به عنوان مثال فک در حالت بسته یا باز گیر کند، نشان دهنده سندرم فکی-گیجگاهی است.
درد ماهیچه
این درد میتواند در گونه‌ها (عضلات ماستر یا جونده) و ناحیه گیجگاهی (عضلات تمپورالیس) که در آن دو جفت ماهیچه بزرگ فک را بسته نگه می‌دارند، احساس شود. احساس درد و سفت شدن فک هنگام بیدار شدن از خواب، اغلب به دلیل عادت‌هایی مانند دندان قروچه در طول شب است.
اگر شما مبتلا به دندان قروچه هستید، استفاده از یک نایت گارد یا محافظ دهان در طول شب میتواند در کاهش نیروی وارد شده به دندانهای شما بسیار موثر باشد. این امر به نوبه خود باعث میشود تا عضلات در حالت آرامش باشند و فشار وارد بر مفاصل آزاد شود.
درد مفاصل
دردی که در یک یا هر دو مفصل فک احساس میشود به عنوان آرتریت یا التهاب مفصل TMJ شناخته میشود. بعضی اوقات رادیوگرافی پرتو ایکس نشان میدهد که برخی از افراد به نظر مبتلا به آرتریت TMJ هستند، اما علائمی از درد یا اختلال در عملکرد ندارند. برخی دیگر نیز علائم قابل توجهی از درد و اختلال در عملکرد دارند، اما در رادیوگرافی مفاصل آنها طبیعی به نظر میرسد.
هیچ درمانی برای آرتریت در هیچ کجای بدن وجود ندارد، اما بعضی اوقات دارو میتواند به تسکین علائم آن کمک کند.
تسکین درد ناشی از سندرم TMJ
پس از اینکه معاینه انجام شد می‌توان یک برنامه درمانی مناسب برای کنترل وضعیت و درد تجویز کرد. بعضی اوقات تغییر موقتی در رژیم غذایی و مصرف مواد غذایی نرم میتواند فشار روی عضلات و مفاصل را کاهش دهد. استفاده از یخ و یا گرمای مرطوب نیز میتواند به تسکین درد و التهاب کمک کند. اسپاسم و گرفتگی عضلات را نیز می‌توان با تمرینات کششی ملایم برطرف کرد. داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی و شل کننده‌های عضلانی نیز میتوانند تسکین دهنده باشند.
سایر گزینه‌های درمانی
موارد شدید TMD ممکن است نیاز به درمان‌های پیچیده‌تری داشته باشد که میتواند شامل ارتودنسی، ترمیم‌های دندانی مانند بریج یا درمان‌های جزئی در داخل مفصل مانند تزریق کورتیزون و لاواژ یا شستشوی مفصل باشد. در موارد نادری از TMD نیز انجام جراحی ضروری است. اما همانطور که گفته شد ابتدا باید درمان‌های غیر جراحی را امتحان کرده و به آنها زمان کافی اختصاص داد، زیرا اغلب موثر واقع میشوند و نیازی به جراحی پیدا نمی‌شود. به هر حال اولین قدم برای درمان این سندرم، مراجعه به دندانپزشک است.
سوالات متداول
مشکلات مربوط به استخوان و ماهیچههای صورت با عنوان بیماری یا اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی، (Temporomandibular Disorders) یا به اختصار TMD شناخته میشود. به این اختلالات به اشتباه TMJ نیز گفته میشود. TMJ مخفف Temporomandibular Joint یا مفصل گیجگاهی-فکی و TMD به معنای اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی میباشد.
رایجترین علائم اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی (TMD)، شامل موارد زیر است:
1. درد یا حساسیت در هنگام جویدن، صحبت کردن یا باز کردن زیاد دهان در صورت، مفصل فک، گردن یا شانهها و اطراف گوشها
2. اختلال در باز کردن دهان
3. قفل شدن فک در هنگام باز و بسته کردن دهان
4. صدا دادن مفصل فک در هنگام باز و بسته کردن دهان یا جویدن غذا. این صداها ممکن است با درد همراه باشند.
5. احساس خستگی در صورت
6. مشکل در جویدن غذا و یا مشکلات ناگهانی در بایت (حالتی که در آن دندانهای فک بالا و پایین به خوبی بر روی هم قرار نمیگیرند.)
7. ورم در یک طرف صورت
برای تشخیص اولیه TMD، دندانپزشک درباره سابقه بیماریهایی که به آنها مبتلا بودهاید، پرسیده و شما را معاینه میکند. معاینه شامل بررسی مفصل فک، صداهای مفصل فک (در هنگام باز و بسته شدن دهان) و احساس درد میباشد. دندانپزشک بررسی میکند که آیا در هنگام باز و بسته شدن دهان، مفصل شما قفل میشود یا خیر. مشکلات بایت و اختلالات ماهیچههای صورت نیز در طول معاینه مورد بررسی قرار میگیرند. از جمله راههای تشخیص اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی، تصویر برداری ایکس-ری است. با استفاده از این تصاویر پزشک میتواند استخوان فک، مفصل گیجگاهی-فکی و دندانها را بررسی کند. ادامه روند درمان با توجه به تشخیص اولیه پزشک با استفاده از تصاویر رادیولوژی صورت میگیرد. ممکن است بیمار برای تشخیص اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی به تستهای تکمیلی دیگر مانند MRI یا سی تی اسکن نیاز داشته باشد. در این شرایط مراجعه به ارتودنتیست برای بررسی عملکرد دندانها، ماهیچهها و مفاصل صورت ضروری به نظر میرسد.
عوامل موثر در اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی (TMD)، هنوز مشخص نیست. دندانپزشکان معتقدند که این اختلالات به دلیل عدم عملکرد صحیح ماهیچهها، مشکلات استخوان فک و یا اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی ایجاد میشوند. آسیب دیدگی فک، مفصل و یا عضلات سر و گردن بر اثر ضربه شدید نیز میتواند منجر به TMD شود. از دیگر عوامل موثر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. دندان قروچه که فشار زیادی را بر روی مفاصل وارد میکند.
2. جابجا شدن دیسک مفصل گیجگاهی-فکی
3. آرتروز مفصل
4. اضطراب که میتواند باعث سفت شدن عضلات فک و صورت شود یا دندانها را بر روی هم قفل کند.
دندانپزشکان میتوانند با جایگزین کردن دندانهای کشیده شده به درمان TMD کمک کنند. آنها همچنین میتوانند با استفاده از تاج، بریج یا بریسهای ارتودنسی مشکلات بایت را درمان کنند. این کار میتواند به درمان اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی نیز کمک کند.
درمان دارویی TMD میتواند شامل موارد زیر باشد:
1. دندانپزشک ممکن است برای شما داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی در دوزهای بالا تجویز کند.
2. در صورت ابتلا به دندان قروچه، داروهای شل کننده عضلات و یا داروهای ضد اضطراب نیز میتوانند مفید باشند. این داروها در دوزهای پایین میتوانند درد را تسکین دهند.
امواج رادیویی مفصل را تحریک میکنند، جریان خون را افزایش میدهند و باعث تسکین درد آن میشوند.
امواج اولتراسوند به صورت عمقی به مفصل گرما وارد میکنند و با این کار درد مفصل را کاهش میدهند و حرکات آن را تسهیل میکنند.
گارد محافظ شبانه و اسپیلینت که از جنس پلاستیک هستند، دندانهای فک بالا و پایین را کاملا پوشش میدهند و از برخورد آنها با هم جلوگیری میکنند. این محافظها اثر منفی دندان قروچه را کاهش میدهند و اختلالات بایت را با قرار دادن صحیح دندانها روی هم اصلاح میکنند. گارد محافظ شبانه را باید در هنگام خواب در دهان خود قرار دهید، اما اسپیلینت را میتوانید در تمام شبنه روز استفاده کنید. دندانپزشک به شما خواهد گفت که کدام نوع از محافظهای دهان برای شما مناسبتر است.
لیزرتراپی کم توان، میزان درد و التهاب مفصل را کاهش میدهد. همچنین به بهبود حرکات گردن و باز کردن دهان کمک میکند.
1. استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ناپروکسن و ایبوپروفن
2. استفاده از کیسه آب جوش و یا کیسه یخ
3. مصرف غذاهای نرم
4. باز نکردن بیش از حد دهان در هنگام خمیازه کشیدن و جویدن غذا (به ویژه در هنگام خوردن یخ یا آدامس)
5. پرهیز از فریاد کشیدن، آواز خواندن و یا هر کاری که نیاز به باز کردن زیاد دهان دارد.
6. عدم قرار دادن دندانها بر روی هم تا جای ممکن
تاثیر تکنیک‌های آرام سازی بر TMD عبارتند از:
1. تکنیک‌های آرام سازی به بهبود عملکرد فک کمک میکنند.
2. برای یادگیری این تکنیک‌ها میتوانید از دندانپزشک خود کمک بخواهید.
3. در صورت لزوم برای درمان خود از فیزیوتراپی و یا ماساژ درمانی استفاده کنید.
4. به یاد داشته باشید که کاهش اضطراب نیز میتواند به بهبود شرایط شما کمک کند.
از جمله حرکات مضر برای TMD می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. قرار دادن دست در زیر چانه
2. قرار دادن تلفن بین شانه و گوش
برای کاهش درد گردن و صورت از انجام حرکات غلط خودداری کنید.
بعضی از حرکات تشدید کننده TMD هستند. بنابراین بهتر است تا حد امکان از انجام آنها خودداری کنید:
1. تا جایی که ممکن است خمیازه نکشید.
2. مواد غذایی که نیاز به جویدن زیاد ندارند را نخورید (به ویژه یخ و آدامس).
3. از فریاد کشیدن، آواز خواندن و یا انجام هر کاری که نیاز به باز کردن بیش از حد دهان دارد خودداری کنید.
مصرف مواد غذایی نرم مانند ماست، پوره سیب زمینی، پنیر، سوپ، تخم مرغ، ماهی، میوه و سبزیجات پخته شده، لوبیا و علات از بهترین گزینه‌ها برای افراد مبتلا به TMD میباشد. غذاها را به قطعات کوچک تقسیم کنید تا نیاز کمتری به جویدن داشته باشند. از خوردن غذاهای سفت، میوه‌هایی مانند پرتقال و هویج خام، شکلات و آبنبات و غذاهایی که نیاز به باز شدن زیاد دهان دارند مانند ساندویچ، خودداری کنید.
روش استفاده از کمپرس سرد و گرم برای درمان TMD به شرح زیر است:
1. کیسه یخ را بر روی یک طرف صورت قرار دهید و به مدت 10 دقیقه نگه دارید.
2. در این مدت میتوانید چند حرکت کششی ساده فک را انجام دهید (درباره انجام حرکات کششی با دندانپزشک و یا فیزیوتراپ مشورت کنید).
3. سپس یک حوله داغ را به مدت 5 دقیقه بر روی همان ناحیه بگذارید.
4. میتوانید این کار را چند بار در روز انجام دهید.
دیدگاهتان را بنویسید