برفک دهان چیست؟ ​

گسترش عفونت‌های قارچی در دهان منجر به ایجاد برفک دهان می‌شود. اگر متوجه راش‌ها و لکه‌های سفید در دهان شدید احتمالا به برفک دهان مبتلا هستید. این عفونت ناشی از قارچ کاندیدا است که نوعی مخمر است. شما می‌توانید آن را در دهان و دیگر بخش‌های بدن ببینید.

به برفک دهان کاندیدیازیس دهانی یا کاندیدیازیس حفره حلقی نیز گفته می‌شود. برفک دهان اغلب در نوزادان و کودکان ایجاد می‌شود. ابتلا به این بیماری باعث تشکیل لکه‌های سفید یا زرد بر روی زبان و یا داخل گونه‌ها می‌شود. با گذراندن دوره درمان این لکه‌ها معمولا از بین می‌روند. این نوع عفونت معمولا بسیار خفیف است و مشکل خاصی را ایجاد نمی‌کند. اما در افرادی که دچار نقص سیستم ایمنی هستند ممکن است در سایر نواحی بدن گسترش پیدا کند و مشکلات جدی‌ای را ایجاد کند.

این بیماری می‌تواند باعث ایجاد راش در نوزادان یا عفونت‌های قارچی واژینال در زنان شود.

علائم برفک دهانی

برفک دهان در مراحل اولیه علائم خاصی را ایجاد نمی‌کند. اما با پیشرفت عفونت ممکن است بیمار تعدادی از علائم زیر را تجربه کند:

• برجستگی‌های سفید یا زرد در داخل گونه‌ها و یا روی زبان، لوزه‌ها، لثه‌ها و لب‌ها
• خونریزی جزئی از لکه‌ها (در صورت خراشیده شدن)
• احساس درد یا سوزش در دهان
• خشکی و ترک خوردگی گوشه‌های دهان
• مشکلات بلع
• بدمزه شدن دهان
• از دست دادن حس بویایی

در موارد بسیار نادر برفک دهان می‌تواند مری را نیز تحت تاثیر قرار دهد. گونه‌های قارچی که باعث برفک دهان می‌شوند می‌توانند باعث ایجاد عفونت در سایر بخش‌های بدن شوند.

هر فردی می‌تواند به برفک مبتلا شود ، اما اغلب در کودکان و نوپایان، بزرگسالان مسن و افراد دچار سیستم‌های ایمنی ضعیف اتفاق می‌افتد. ​

دلایل ابتلا به برفک دهان

برفک دهانی و سایر عفونت‌های قارچی به دلیل رشد بیش از حد قارچ کاندیدا آلبیکینز ایجاد می‌شود. در شرایط طبیعی نیز مقدار کمی از این قارچ در دهان شما زندگی می‌کند و مشکل خاصی را برای فرد ایجاد نمی‌کند. در شرایط طبیعی عملکرد مناسب سیستم ایمنی و باکتری‌های مفید دهان مانع از رشد بیش از حد این نوع قارچ‌ها می‌شوند.  اما اگر سیستم ایمنی بدن به درستی کار نکند و یا تعادل میکروارگانیسم‌های بدن به هم بخورد رشد کاندیدا آلبیکینز از کنترل خارج شده و در نتیجه دهان دچار عفونت قارچی می‌شود.

مصرف برخی از داروها

مقادیر کمی قارچ کاندیدا در دهان، دستگاه گوارش و پوست شما هستند. آن‌ها در بدن مقیم هستند و معمولا توسط باکتری‌های دیگر در بدن تحت کنترل قرار می‌گیرد. برخی بیماری‌ها یا داروهای خاص مانند کورتیکواستروئیدها یا آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند تعادل را برهم بزنند. این داروها می‌توانند باکتری‌های مفید دهان را از بین ببرد و باعث ابتلای فرد به برفک دهانی شود.

استرس

استرس نیز می‌تواند یکی از عوامل ایجاد برفک دهان شود.

دیابت کنترل نشده

افرادی که دچار دیابت کنترل نشده هستند، قند خون بسیار بالایی دارند که همین امر باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن آن‌ها می شود و در نتیجه شرایط برای رشد قارچ کاندیدا در بدن این افراد محیا می‌شود.

ویروس اچ آی وی

بیماری‌هایی که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کنند مانند سرطان خون و HIV نیز احتمال ابتلا به برفک دهان را افزایش می‌دهند.​

سرطان

روش‌های درمان سرطان مانند شیمی درمانی و رادیوتراپی با کشتن سلول‌های سالم بیمار را مستعد ابتلا به انواع عفونت‌ها از جمله عفونت‌های قارچی می‌کند.

مصرف سیگار

اگر سیگار می‌کشید و یا از دندان مصنوعی استفاده می‌کنید که تطابق کمی با دهان شما دارد، احتمال وقوع برفک در شما بالاتر است.

انتقال از طریق شیر مادر

نوزادان می‌توانند این عفونت را به مادران خود در هنگام شیر خوردن منتقل کنند.

علایم برفک ​دهان

• نواحی سفید و کمی برآمده در دهان از علائم متداول برفک دهان است .
• معمولا روی زبان و یا سطح داخلی گونه‌ها یافت می‌شوند. همچنین می‌توانند روی سقف دهان، لثه‌ها، لوزه‌ها یا پشت حلق هم ظاهر شوند.
• این مناطق ممکن است شبیه پنیر دلمه شده باشند.
• برفک دهان ممکن است دردناک باشند و در صورت خراشیده شدن و یا حین مسواک زدن، ممکن است کمی خونریزی داشته باشند.
• در موارد بسیار بد، آن‌ها می‌توانند به مری گسترش یابند و باعث شوند: ​
  • درد حین بلع یا دشواری در بلع ​وجود داشته باشد.
  • احساس اینکه غذا در گلو یا وسط سینه شما گیر کرده است .
  • تب، اگر عفونت فراتر از مری گسترش یابد. ​
• قارچ (thrush) می‌تواند به قسمت‌های دیگر بدن مثل ریه‌ها، کبد و پوست سرایت کند. این امر بیشتر در افراد مبتلا به سرطان، HIV، یا دیگر شرایطی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند. ​

عوامل موثر بر افزایش احتمال ابتلا به برفک دهان

احتمال ابتلا به برفک دهان در میان نوزادان، کودکان و افراد مسن بیشتر است. ابتلا به بعضی بیماری‌ها، مصرف داروهای خاص و بعضی از عادات روزمره نیز بر احتمال ابتلا به این بیماری تاثیر گذار هستند. در مجموع شرایط زیر می‌تواند احتمال ابتلا به برفک دهان را افزایش دهد:

• خشکی دهان
• ابتلا به دیابت، کم خونی، سرطان خون و HIV
• مصرف آنتی بیوتیک‌ها، کورتیکواستروئیدها و داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی
• شیمی درمانی و رادیوتراپی
• کشیدن سیگار
• استفاده از دندان مصنوعی

تشخیص برفک دهان

دندانپزشک می‌تواند به راحتی و با معاینه دهان برفک را تشخیص دهد. در بعضی موارد پزشک ممکن است از محل ضایعه نمونه برداری (بیوپسی) انجام دهد. برای این کار قسمت کوچکی از برجستگی برداشته می‌شود و به آزمایشگاه ارسال می‌شود.

• اگر قارچ (thrush) باعث پخش برفک در مری شما شود، ممکن است مجبور باشید آزمون‌های دیگری انجام دهید مانند:​ ​​​​​​
  • کشت حلق (یک سواب از پشت گلوی شما): پزشک با استفاده از یک سواپ از پشت گلو نمونه بافتی می‌گیرد و به آزمایشگاه ارسال می‌کند.
  • آندوسکوپی از مری، معده و روده کوچک:​ ​​آندوسکوپی با استفاده از یک لوله نازک که دارای منبع نور است با نام اندوسکوپ انجام می‌شود. پزشک اندوسکوپ را وارد دهان و مری می‌کند تا وضعیت آن‌ها را مورد بررسی قرار دهد. در طی اینکار ممکن است از بافت‌ها نمونه برداری نیز انجام شود.
  • عکس برداری از مری​ ​​​​​​

درمان برفک دهان​ ​​​​​​

درمان در کودکان و بزرگسالان سالم، آسان است. اما علائم این بیماری در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند، می‌تواند بدتر و سخت‌تر باشد. ​

برای درمان برفک دهان ممکن است یک یا چند داروی ضد قارچی مانند فلوکونازول (Diflucan)، کلوتریمازول (Mycelex Troche)، نیستاتین (Nyata یا Nystop)، ایتراکونازول (Sporanox) و آمفوتریسین B (Fungizone, AmBisome) تجویز شود. داروهای ضد قارچی تجویز می‌شوند که باید ۱۰ تا ۱۴ روز مصرف شوند. این‌ها به شکل قرص، قرص مکیدنی، یا مایعات هستند و به طور کلی مصرف آن‌ها آسان است. ​

معمولا بعد از گذشت دو هفته از مصرف این داروها برفک دهانی از بین می‌رود. اما ممکن است در بعضی موارد فرد مجددا به این بیماری مبتلا شود. بزرگسالانی که به صورت مکرر دچار برفک دهانی می‌شوند باید از نظر ابتلا به بیماری‌های دیگری که باعث شکل گیری برفک دهان می‌شوند مورد بررسی قرار بگیرند. نوزادان ممکن است در یک سال اول چندین بار دچار برفک دهانی شوند.

درمان‌های خانگی  برفک دهان

گاهی ممکن است پزشک برای درمان یا پیشگیری از ابتلای مجدد به برفک دهان، استفاده از درمان‌های خانگی و یا تغییر بعضی از عادت‌های روزمره را به بیمار توصیه کند. رعایت بهداشت دهان و دندان بعد از بهبودی بسیار مهم و تاثیر گذار است. اگر به برفک دهان مبتلا شده‌اید، دستورالعمل‌های زیر می‌تواند به شما کمک کند:

• از مسواک نرم استفاده کنید تا از خراشیده شدن ضایعات ناشی از برفک دهان جلوگیری کنید.
• بعد از پایان دوره درمان مسواک خود را تعویض کنید.
• اگر از دندان مصنوعی استفاده می‌کنید به خوبی آن را تمیز کنید تا از عفونت مجدد پیشگیری کنید.
• از استفاده از دهانشویه و اسپری‌های دهان خودداری کنید مگر این پزشک برای شما تجویز کرده باشد.

بعضی از درمان‌های خانگی به کاهش علائم برفک دهان در بزرگسالان کمک می‌کند. از جمله این راهکارها می‌توان به  شستشوی دهان با موارد زیر اشاره کرد:

• آب و نمک
• محلول آب و جشو شیرین
• محلول آب و آب لیمو ترش
• محلول آب و سرکه سیب

مصرف ماست‌هایی که حاوی باکتری‌های مفید هستند. سایر محصولات پروبیوتیک نیز می‌تواند برای افرادی که مبتلا به برفک دهان هستند مفید باشد. قبل از دادن هرگونه دارو و یا استفاده از هریک از این روش‌ها برای نوزادان با پزشک مشورت کنید.

عوارض برفک دهان

در افرادی که دارای سیستم ایمنی سالمی هستند، ابتلا به برفک دهان معمولا عوارض خاصی را به همراه ندارد. در موارد شدید بیماری، ممکن است عفونت به مری نیز سرایت کند. احتمال ابتلا به اشکال شدید بیماری در افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیفی هستند بیشتر است. در این افراد اگر بیماری درمان نشود عفونت ممکن است  وارد جریان خون شود و در قلب، مغز، چشم‌ها و سایر اندام‌های بدن گسترش پیدا کند. به این نوع بیماری کاندیدیاسیس سیستمیک یا تهاجمی گفته می‌شود. کاندیدیاسیس سیستمیک می‌تواند در عملکرد اندام‌های بدن اختلال ایجاد کند و باعث ایجاد شوک سپتیک شود.

پیشگیری از ابتلا به برفک دهان

• رعایت دقیق بهداشت دهان: حداقل روزی دو بار دندان‌های خود را مسواک بزنید و حداقل یک بار در روز نخ دندان بکشید. ​
• معاینه دندانپزشکی منظم داشته باشید: مخصوصا اگه دیابت یا دندان مصنوعی داشته باشید. حتی اگر شما سالم هستید و مسائل دندانی ندارید، باید هر ۶ ماه دندانپزشک دندان‌های شما را تمیز کند. ​
• به بیماری‌های مزمن رسیدگی کنید: شرایطی مانند HIV یا دیابت می‌تواند تعادل باکتری را در بدن شما برهم بزند و به برفک منجر شود. اگر در حال مصرف دارو برای یک بیماری در حال پیشرفت هستید، آن‌ها را به طور منظم مصرف کنید. ​
• بیش از حد از دهانشویه یا اسپری استفاده نکنید: یک یا دو بار در روز از دهانشویه ضد باکتری استفاده کنید تا دندان‌ها و لثه خود را سالم نگه دارید. استفاده بیشتر از این ممکن است باعث اختلال در تعادل طبیعی باکتری‌ها در دهان شما شود. ​
• مصرف غذاهایی که حاوی شکر و مخمر هستند را محدود کنید: نان، آبجو و شراب باعث رشد مخمر اضافی می‌شوند. ​
• خشکی مزمن دهان را درمان کنید: اگر دچار خشکی مزمن دهان هستید به پزشک مراجعه کنید و برای درمان خود از او کمک بگیرید.
• دندان مصنوعی خود را تمیز کنید: اگر از دندان مصنوعی استفاده می‌کنید قبل از خواب آن را از دهانتان خارج کنید، روزانه آن را تمیز کنید و مطمئن شوید که دندان به درستی در جای خودش قرار می‌گیرد.
• بعد از استفاده از کورتیکواستروئیدهای استنشاقی دهان خود را بشویید و دندان‌هایتان را مسواک بزنید.
• قند خون خود را کنترل کنید: اگر مبتلا به دیابت هستید سطح قند خون را کنترل کنید و در محدوده استاندارد نگه دارید.
• عفونت‌های قارچی را درمان کنید: اگر در سایر بخش‌های بدن دچار عفونت قارچی شدید آن را درمان کنید، زیرا عفونت ممکن است از سایر بخش‌ها به دهان شما سرایت کند.

برفک دهان و رژیم غذایی

بعضی از مطالعات ثابت کرده است که استفاده از محصولات پروبیوتیک می‌تواند به کاهش رشد قارچ‌های کاندیدا در درون دهان کمک کند. اما برای اثبات قطعی این موضوع هنوز به تحقیقات بیشتری نیاز است. بعضی از افراد نیز معتقدند که کاهش مصرف کربوهیدرات‌ها و مواد غذایی قندی به درمان و یا پیشگیری از عفونت‌های قارچی دهان از جمله عفونت کاندیدا کمک می‌کند. رژیم غذایی کاندیدیا نیز بر اساس همین باور طراحی شده است، اما باید بدانید که این رژیم غذایی هیچ پشتوانه علمی ندارد.

سوالات متداول