اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی (TMD)

اگر درد مداومی را در ناحیه نزدیک گوش، فک یا ماهیچه‌های اطراف صورت احساس می‌کنید و حرکات فک شما محدود شده و همراه با صدای کلیک یا تق تق است، ممکن است دچار اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی، Temporomandibular Disorders یا به اختصار TMD باشید.

بعضی اوقات افراد به اشتباه اصطلاح TMJ را برای اشاره به این اختلالات استفاده می‌کنند، اما در حقیقت TMJ مخفف مفصل تمپورومندیبولار یا مفصل گیجگاهی-فکی است. بنابراین شما قطعاً TMJ دارید (در واقع دو عدد مفصل TMJ دارید) اما ممکن است TMD داشته باشید و یا نداشته باشید. TMD به گروهی از اختلالات گفته می‌شود که با درد و اختلال عملکرد TMJ و یا عضلات اطراف آن مرتبط است. تشخیص اینکه دقیقا چه چیزی باعث ایجاد این علائم می‌شود، همیشه آسان نیست. اما خبر خوب این است که اکثر موارد TMD با درمان‌های خانگی و مراقبت درمان می‌شود. بنابراین در صورتی که این نوع درمان‌ها پاسخگو نباشند، باید در مراحل بعد به دنبال درمان‌های تهاجمی مانند بریج و جراحی بود.

دو مفصل TMJ فک پایین را به استخوان گیجگاهی جمجمه در دو طرف صورت متصل می‌کند. این دو مفصل، مفاصل پیچیده‌ای از نوع گوی و کاسه‌ای هستند که می‌توانند حرکت سه بعدی داشته باشند. ماهیچه‌های زیادی در گونه‌ها و در ناحیه گیجگاهی وجود دارند که فک پایین را حرکت می‌دهند. در صورتی که هر کدام از این مفاصل، دیسک بین آن‌ها و ماهیچه‌ها دچار مشکل شوند، می‌توانند باعث ابتلا به سندرم مفصل گیجگاهی-فکی شوند. اگر در این نواحی احساس درد دارید یا در بستن یا بازکردن فک مشکل دارید، با یک معاینه دقیق می‌توان مشخص کرد که مشکل از کدام ناحیه است و با توجه به آن درمان مناسب را تجویز کرد.

دلایل ابتلا به TMD

مانند هر مفصل دیگر، مفاصل TMJ نیز می‌توانند در معرض مشکلات ارتوپدی از جمله التهاب، درد عضلات، کشیدگی تاندون‌ها و رباط‌ها و مشکلات دیسک باشند. TMD همچنین تحت تأثیر ژنتیک، جنسیت (به نظر می‌رسد زنان بیشتر مستعد ابتلا به آن هستند) و سن است. استرس جسمی و روانی نیز می‌تواند عامل موثری باشد. در بعضی موارد، درد فک ممکن است مربوط به یک بیماری پزشکی گسترده‌تر و فاقد درد مانند فیبرومیالژیا (fibromyalgia “فیبروم” به معنای بافت‌های پیوندی، “میو” به معنای ماهیچه و “الگیا” به معنای درد) مربوط باشد.

علائم و نشانه‌های TMD

صدای کلیک مانند

در برخی از افراد مبتلا به اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی هنگام باز کردن یا بستن دهان، صدای کلیک، پاپ (ترکیدن) یا صدای سایش شنیده می‌شود. این صدا معمولاً در اثر تغییر مکان دیسک در داخل مفصل ایجاد می‌شود و حتی ممکن است اگر شخصی در کنار شما باشد، بتواند آن را بشنود.

مطالعات نشان می‌دهد که کلیک کردن به خودی خود نشانه مهمی نیست، زیرا در یک سوم افراد مفاصل فک هنگام حرکت صدا دارند. اما اگر این صدا همراه درد یا محدود شدن عملکرد فک باشد و یا به عنوان مثال فک در حالت بسته یا باز گیر کند، نشان دهنده سندرم فکی-گیجگاهی است.

درد ماهیچه

این درد می‌تواند در گونه‌ها (عضلات ماستر یا جونده) و ناحیه گیجگاهی (عضلات تمپورالیس) که در آن دو جفت ماهیچه بزرگ فک را بسته نگه می‌دارند، احساس شود. احساس درد و سفت شدن فک هنگام بیدار شدن از خواب، اغلب به دلیل عادت‌هایی مانند دندان قروچه در طول شب است.

اگر شما مبتلا به دندان قروچه هستید، استفاده از یک نایت گارد یا محافظ دهان در طول شب می‌تواند در کاهش نیروی وارد شده به دندان‌های شما بسیار موثر باشد. این امر به نوبه خود باعث می‌شود تا عضلات در حالت آرامش باشند و فشار وارد بر مفاصل آزاد شود.

درد مفاصل

دردی که در یک یا هر دو مفصل فک احساس می‌شود به عنوان آرتریت یا التهاب مفصل TMJ شناخته می‌شود. بعضی اوقات رادیوگرافی پرتو ایکس نشان می‌دهد که برخی از افراد به نظر مبتلا به آرتریت TMJ هستند، اما علائمی از درد یا اختلال در عملکرد ندارند. برخی دیگر نیز علائم قابل توجهی از درد و اختلال در عملکرد دارند، اما در رادیوگرافی مفاصل آن‌ها طبیعی به نظر می‌رسد.

هیچ درمانی برای آرتریت در هیچ کجای بدن وجود ندارد، اما بعضی اوقات دارو می‌تواند به تسکین علائم آن کمک کند.

تسکین درد ناشی از سندرم TMJ

پس از اینکه معاینه انجام شد می‌توان یک برنامه درمانی مناسب برای کنترل وضعیت و درد تجویز کرد. بعضی اوقات تغییر موقتی در رژیم غذایی و مصرف مواد غذایی نرم می‌تواند فشار روی عضلات و مفاصل را کاهش دهد. استفاده از یخ و یا گرمای مرطوب نیز می‌تواند به تسکین درد و التهاب کمک کند. اسپاسم و گرفتگی عضلات را نیز می‌توان با تمرینات کششی ملایم برطرف کرد. داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی و شل کننده‌های عضلانی نیز می‌توانند تسکین دهنده باشند.

سایر گزینه‌های درمانی

موارد شدید TMD ممکن است نیاز به درمان‌های پیچیده‌تری داشته باشد که می‌تواند شامل ارتودنسی، ترمیم‌های دندانی مانند بریج یا درمان‌های جزئی در داخل مفصل مانند تزریق کورتیزون و لاواژ یا شستشوی مفصل باشد. در موارد نادری از TMD نیز انجام جراحی ضروری است. اما همانطور که گفته شد ابتدا باید درمان‌های غیر جراحی را امتحان کرده و به آن‌ها زمان کافی اختصاص داد، زیرا اغلب موثر واقع می‌شوند و نیازی به جراحی پیدا نمی‌شود. به هر حال اولین قدم برای درمان این سندرم، مراجعه به دندانپزشک است.

سوالات متداول