آفت دهان یا زخم کانکر (به انگلیسی: canker sore)، زخمهای کوچک، سطحی و خوش خیم هستند که در دهان ظاهر میشوند و غذا خوردن و صحبت کردن را با مشکل مواجه می‌کنند. این زخمهای کوچک معمولا در بافت نرم داخل دهان، لب‌ها، زیر زبان و یا روی لثه ایجاد میشوند. اندازه آفت دهان اغلب کمتر از یک سانتی‌متر است. شکل آن گرد یا بیضی شکل و به رنگ سفید یا زرد است که دور تا دور آن قرمز شده باشد. گاهی اوقات کمی قبل از آنکه دچار آفت دهانی شوید، محیط دهان‌تان دچار سوزش یا خارش میشود و بعد آثار این زخمها دیده میشود. این نوع زخم می‌تواند هنگام غذا خوردن یا صحبت‌کردن، بسیار دردناک باشد یا بسوزد.
انواع آفت دهان یا زخم کانکر
آفت دهان که با نام زخم کانکر (canker sore) نیز شناخته میشود، سه نوع دارد:
- آفت دهانی ساده یا مینور (به انگلیسی: Minor canker sores):آفت ساده ممکن است سه یا چهار بار در سال ایجاد شود و مدت زمان بهبود آن تا یک هفته طول بکشد. این نوع آفت معمولا در سن ۱۰ تا ۲۰ سالگی دیده میشود.
- آفت دهانی پیچیده یا ماژور (به انگلیسی: Major canker sore): آفت‌های دهانی پیچیده کمتر شایع هستند و اغلب در افرادی رخ می‌دهند که قبلا آنها را داشته‌اند.
- آفت دهانی هرپتی فرم (به انگلیسی: Herpetiform canker sores): این یکی از انواع نادر آفت دهان است. آفت هرپتی فرم به صورت زخم های خوشه‌ای ظاهر میشود که از ۱۰ تا ۱۰۰ زخم خیلی کوچک تشکیل شده که لبه‌های نامنظمی دارند. گاهی اوقات هم ممکن است این نوع آفت به‌صورت یک زخم بزرگ با لبه‌های نامنظم باشد. این نوع آفت معمولاً در حدود یک هفته بهبود می‌یابن
دلایل اصلی ایجاد آفت‌های دهانی
علت اصلی بیشتر زخمهای آفتی هنوز به طور دقیق شناخته نشده است. اما عوامل متعددی می‌تواند در ایجاد این زخمهای کوچک دردناک موثر باشد. این عوامل شامل موارد زیر است:
- استرس یا آسیب بافتی از اصلی‌ترین علل ایجاد آفت دهان ساده است. مثلا گاز گرفتن ناگهانی لب یا گونه از داخل یا آسیب‌های هنگام درمان‌های دهان و دندان، می‌تواند منجر به ایجاد آفت در دهان شود.
- غذاهایی مانند مرکبات و یا میوه‌های اسیدی و سبزیجات (مانند لیمو، پرتقال، آناناس، سیب، انجیر، گوجه‌فرنگی، و توت‌فرنگی)، غذاهای تند و یا حاوی گلوتن نیز میتوانند در برخی موارد باعث ایجاد آفت و یا بدتر شدن مشکل شوند.
- داشتن یک دندان تیز و یا تیز بودن یکی از ابزارهای ارتودنسی مثل براکت یا داشتن دندان مصنوعی که با دهان کامل مطابق نیست هم ممکن است محرک ایجاد آفت باشند.
- تغییرات هورمونی
- تمیز کردن بیش از حد معمول دندان‌ها و یا استفاده از خمیر دندان یا دهانشویه‌های دارای لوریل سولفات سدیم هم می‌تواند از عوامل ایجاد آفت باشد.
- در بعضی از موارد آفت پیچیده ناشی از بیماری زمینه‌ای مانند نقص سیستم ایمنی، مشکلات تغذیه‌ای مثل کمبود ویتامین ب ۱۲ و اسید فولیک یا نقص آهن یا مشکلات گوارشی مثل سلیاک، یبوست یا بیماری کرون می‌باشد.
علت ایجاد مداوم آفت دهان
آفت دهان ممکن است زمانی‌که شما دچار شرایط بدنی خاص یا بیماری هستید، بروز کند. شرایطی مثل:
- ویروس‌های تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن مانند ویروس ایدز یا HIV
- بیماری سلیاک که یک بیماری خود ایمنی ارثی است که در این بیماری در اثر مصرف گلوتن، روده کوچک دچار آسیب میشود.
- کولیت زخمی یا کولیت اولسروز، بیماری کرون یا دیگر مشکلات روده
- بیماری بهجت (Behcet’s disease) نوعی بیماری نادر، مزمن و التهابی با منشاء ناشناخته است که موجب التهاب در سراسر بدن از جمله محیط دهان میشود.
- زخمهای دهانی مداوم ممکن است یک مشکل اساسی مانند بیماری جدی پوستی به نام پمفیگوس یا در موارد نادر، سرطان دهان یا لوسمی را نشان دهد.
آیا استرس می‌تواند منجر به آفت شود؟
- استرس به احتمال زیاد شانس ایجاد آفت را افزایش میدهد.
- دانشمندان مطمئن نیستند که دقیقا چه چیزی باعث ایجاد آنها میشود. ممکن است به علت مشکلی در سیستم ایمنی ایجاد شود یا ممکن است به خاطر باکتریها و یا ویروسها باشند.
علائم و نشانه‌های آفت
نشانه‌های آفت دهان عبارتند از:
- ایجاد زخم یا زخمهای دردناک در دهان – بر روی زبان، کام نرم (قسمت پشت سقف دهان)، یا داخل گونه‌ها
- احساس سوزش قبل از دیده شدن زخمها، این حس اغلب در ۶ تا ۲۴ ساعت قبل از دیده شدن زخم ایجاد میشود.
- زخمهای گرد یا بیضی، سفید یا خاکستری با حاشیه قرمز
- زخم‌هایی که به صورت تکی یا خوشه‌ای در دهان, از جمله داخل گونه‌ها و لب‌ها، بر زبان، بر زبان، در لثه و یا روی کام نرم ظاهر میشوند.
- زخم‌هایی که معمولا در عرض ۵ تا ۱۴ روز بدون ایجاد اسکار ترمیم میشوند.
شما ممکن است در آفت شدید علائم زیر را تجربه کنید:
- تب
- بی حالی فیزیکی
- تورم غدد لنفاوی
آیا آفت و زخم ناشی از هرپس یکی هستند؟
- خیر، آفت دهان و زخم ناشی از هرپس متفاوت هستند.
- اگرچه آفت و هرپس اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته میشوند، ولی یکی نیستند.
- زخم هرپس (به انگلیسی cold sores)، که به آن تبخال و یا هرپس نوع ۱ اطلاق میشود، تاول‌های دردناک و پر از مایع هستند. بر خلاف آفت، زخمهای هرپسی ناشی از ویروس و شدیدا مسری هستند. همچنین زخمهای هرپسی معمولا خارج از دهان (به صورت تب خال) ظاهر میشوند – معمولا زیر بینی، اطراف لب‌ها و یا زیر چانه – در حالی که زخم آفت در داخل دهان رخ میدهد.
درمان آفت و زخمهای آن
درد ناشی از آفت به طور کلی در عرض چند روز کاهش می‌یابد و زخمها معمولا بدون درمان در حدود یک یا دو هفته بهبود می‌یابند. اما می توان با یک سری درمان های خانگی این روند را سریع تر کرد.
برای درمان آفت دهان چه چیزهایی بخوریم؟
دقت کنید که اگر دچار آفت دهان شده‌اید از خوردن غذاهای سفت و خشک مثل نان تست یا ته‌دیگ خودداری کنید، زیرا ممکن است دهان‌تان را زخم کند یا زخمهای موجود را تحریک کند. همچنین مصرف غذاهای تند و تحریک کننده و مواد غذایی اسیدی مثل آب پرتقال هم می‌تواند باعث دردناک شدن آفت دهانی شما شود.
- مکمل‌های ویتامین B
- مکمل‌های آهن
- ماست: مصرف ماست پروبیوتیک ، برای آفت دهان بسیار مفید است. مواد پروبیوتیک فقط به باکتری‌های مناسب اجازه حضور در دهان را می‌دهند که این کار باعث آرام‌ترشدن زخم و بهبود آفت دهان میشود. همچنین نرم بودن و خنک بودن ماست به کاهش درد آفت دهان کمک می‌کند.
- مواد غذایی فاقد گلوتن: همانطور که گفته شد، حساسیت به گلوتن یکی از علل ایجاد آفت دهان است. بنابراین در صورتی که به گلوتن حساسیت داشته باشید، مصرف مواد غذایی فاقد گلوتن می‌تواند سیستم دفاعی بدن‌تان در برابر بروز آفت دهان را تقویت کند.
- مکمل زینک یا روی
- آنتی اسیدها: درد و سوزش آفت دهان ناشی از اسیدها و آنزیم‌های گوارشی است که روی بافت دهان تأثیر می‌گذارد. بنابراین استفاده از قرص‌ها‌ی آنتی اسیدی جویدنی مانند پپتو‌بیسمول، تامس (Tums) و رولایدز (Rolaids) می‌تواند مؤثر است.
- ویتامین‌ها و مکمل‌های دیگر: برای مثال ویتامین C می‌تواند در ترمیم غشاء مخاطی دهان مؤثر باشد.
درمان خانگی آفت دهان
1- آب نمک: محلول آب نمک در دسترس‌ترین و پرکاربردترین محلول برای بهبود آفت دهان است. ۳۰ ثانیه شستشوی دهان با محلول آب نمک باعث بالابردن غلظت کلرید سدیم و جمع‌کردن آب غشاء اطراف آفت دهان شده و به بهبود آبسه‌ها و زخمهای بازی مثل آفت دهان کمک می‌کند.
2- یخ: مکیدن یخ‌های کوچک باعث تسکین و کاهش سوزش، التهاب و تورم زخم آفت میشود.
3- سرکه سیب: استفاده از دهانشویه سرکه سیب (مخلوط سرکه سیب و آب گرم) و استفاده روزانه. دهانشویه مانند یک آنتی بیوتیک طبیعی است و باکتری‌های مضر دهان را از بین می‌برد.
4- چای: چای سیاه یکی از بهترین گیاهان برای تسکین درد ناشی از آفت دهان است. میتوانید برای تسکین درد، چای کیسه‌ای را مستقیم روی آفت قرار دهید یا از چای سرد به عنوان دهانشویه استفاده کنید.
5-جوش شیرین: استفاده از دهانشویه جوش شیرین (مخلوط یک قاشق چای خوری جوش شیرین با نصف لیوان آب گرم) این ماده قلیایی، باعث خنثی شدن اسیدهای اطراف آفت میشود که درد و سوزش ایجاد می‌کنند.
5- آلوئه ورا: ژل آلوئه ورای طبیعی و تازه را به طور مستقیم فقط روی آفت دهان بگذارید.
6- مریم گلی: دهانشویه مریم گلی را میتوانید 2 الی 3 بار در روز استفاده کنید. نحوه تهیه دهانشویه به این صورت است که دو قاشق چای خوری مریم‌گلی خشک را در یک فنجان آب جوش خیس کنید و بگذارید سرد شود.
7- شیرین بیان: استفاده از دهانشویه شیرین بیان (نصف قاشق چای‌خوری عصاره شیرین بیان با ۱/۴ فنجان آب گرم)، روزی 4 بار.
8- ویتامین E: یک کپسول ویتامین E را باز کنید و مایع داخل آن را روی آفت دهان بگذارید. این کار مانع عفونت آفت شده و به روند بهبود و درمان سریع‌تر آفت دهانی کمک می‌کند.
آیا آفت قابل پیشگیری است؟
اگرچه هیچ درمانی برای افت وجود ندارد و آنها اغلب میتوانند دوباره عود کنند، ولی میتوان با رعایت بعضی موارد، تعداد آنها را کاهش داد.
- از غذاهایی که دهان را تحریک می‌کنند، از جمله مرکبات، سبزیجات اسیدی و غذاهای ادویه‌دار پرهیز کنید.
- هنگام ابتلا به آفت دهان از جویدن آدامس خودداری کنید.
- مسواک زدن با یک مسواک نرم پس از غذا و استفاده از نخ دندان، باعث میشود دهان شما عاری از محرک‌هایی باشد که ممکن است باعث ایجاد زخم و آفت شود.
آیا باقی ماندن آفت بیشتر از دو هفته خطرناک است؟
بله، به طور کلی باقی ماندن هرگونه زخم در دهان بیشتر از دو هفته نیاز به بررسی بیشتر دارد. در مورد آفت‌های دهان در صورت وقوع موارد زیر، هرچه سریع‌تر به دندانپزشک مراجعه کنید:
- زخمهای بزرگ
- زخمهای وسیع
- زخم‌هایی ۳ هفته یا بیشتر طول می‌کشند
- درد غیر قابل تحمل
- مشکل در نوشیدن مایعات
- تب شدید
- ایجاد مداوم آفت‌های دهانی
چه دارویی برای درمان آفت به کار می‌رود؟
- داروهای ضد التهاب مانند کورتیکواستروییدها (از جمله پردنیزون) موثرترین درمان برای آفت هستند که تورم و درد را کاهش می‌دهند.
- این داروها همچنین برای زخمهای هرپس (تب خال) بعد از این که از زمان ایجاد زخم به مدت سه تا چهار روز گذشته باشد موثر هستند، چون پس از این مدت در آن ناحیه ویروس ناپدید شده و تنها التهاب باقی مانده است.
- توجه به این نکته ضروری است که تمام افراد نمی‌توانند انواع خاصی از داروهای ضد التهاب را مصرف کنند. به عنوان مثال، پردنیزون سطح قند خون افراد مبتلا به دیابت را افزایش میدهد.
سوالات متداول
استرس احتمال ایجاد آفت یا زخمهای کانکر را در دهان افزایش میدهد. زخمهای کانکر لکههای سفید یا خاکستری هستند که اطراف آنها قرمز است. این زخمها درون دهان به صورت تک و یا چند تایی ظاهر میشوند. هنوز دلیل اصلی ابتلا به این زخمها مشخص نیست. متخصصان معتقدند که تشکیل این زخمها ممکن است به دلیل مشکلات سیستم ایمنی و پاسخ دفاعی بدن در مقابل میکروبها باشد. باکتریها و ویروسها نیز میتوانند منجر به تشکیل زخمهای کانکر شوند. اضطراب نیز احتمال تشکیل این زخمها را در دهان افزایش میدهد.
برای جلوگیری از تحریک زخمها از خوردن غذاهای تند، داغ و یا مواد غذایی که محتوایی اسیدی دارند، مانند گوجه فرنگی یا مرکبات خودداری کنید. بیشتر آفتها در عرض 10 روز به صورت خود به خود از بین میروند. برای تسکین درد زخمها میتوانید از بی کنندههای موضعی که بدون نیاز به نسخه از داروخانهها قابل خریداری هستند، استفاده کنید. اگر زیاد به آفت مبتلا میشوید، ممکن است دندانپزشک برای شما پماد استروئید تجویز کند.
سلام روزتون بخیر
مادر من حدودا یک ماه پیش دچار افت شدید دهانی ( بر روی زبان حدودا ب قطر 2 سانت , به حدی که صحبت برایشان مشکل بود ) با مراجعه ب دندانپزشک ( مختصص بیماری دهان و پاتولوژی) ی محلول ترکیبی از الومینوم ام جی + تتراساکلین+نیاستین+و…….. قرقه کردن و ظرف 72 ساعت اثارش از بین رفت ( البته گاهی نزدیک ب دو هفته بعد جاهای مختلف دهان احساس سوزش داشتن ) ؛ الان بعد دو هفته تقریبا همان ممحل قبلی دچار افت به همان شدت شده !!!
ایا ب نظر شما این مورد خطرناک و نگران کننده هست ؟؟
ایا باید به مختصص دیگری( از نظر تخصص ) مراجعه کنند؟؟