خشکی دهان، علل و درمان

خشکی دهان یا زروستومیا (Xerostomia) زمانی اتفاق می‌افتد که غدد بزاقی نتوانند به اندازه کافی بزاق ترشح کنند. اگر غدد و یا مجاری غدد بزاقی دچار مشکل شوند، ممکن است دچار علائمی مانند تورم غدد بزاقی، خشکی دهان، درد و تب شوید و همچنین ممکن است طعم دهانتان بد مزه شود.

دلایل خشک شدن دهان

اختلال در عملکرد غدد بزاقی دلیل اصلی زروستومیا است. علاوه بر مشکلات غدد بزاقی دلایل دیگری نیز برای این عارضه وجود دارد، مانند:

مصرف برخی از داروها

بسیاری از داروها می‌توانند باعث زروستومیا شوند. داروهای مخصوص درمان فشار خون بالا، افسردگی و اضطراب، مسکن‌ها و شل کننده‌های عضلات از جمله رایج‌ترین این داروها هستند.

یکی از عوارض جانبی بعضی از داروها خشک شدن دهان است. بعضی از این داروها شامل موارد زیر هستند:

• آنتی هستامین‌ها
• داروهای ضدافسردگی
• داروهای ضد روان پریشی (آنتی سایکوتیک)
• داروهای پارکینسون
• داروهای آلزایمر
• داروهای استشاقی ریه
• بعضی از داروهای فشار خون و داروهای قلب مانند مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE)، داروهای مسدود کننده کانال کلسیم، بتا بلاکرها، داروهای ضد آریتمی و دیورتیک‌ها
• داروهای تشنج
• ایزوترتینوئین که مخصوص درمان آکنه است.
• داروهای ضد اضطراب
• داروهای ضد تهوع و ضد اسهال
• نارکوتیک‌ها
• اسکوپولامین‌ها که برای پیشگیری از تهوع و استفراغ ناشی از بیماری‌های حرکتی استفاده می‌شود.
• داروهای ضد اسپاسم

ابتلا به سرطان

ممکن است داروهای شیمی درمانی باعث کاهش ترشح بزاق شوند. رادیوتراپی سر و گردن نیز به غدد بزاقی آسیب می‌زنند و ممکن است باعث اختلال در جریان بزاق شوند. این اختلال ممکن است موقتی یا دائم باشد.

ابتلا به برخی از بیماری‌ها

بیماری‌هایی که در زروستومیا اثر دارند، موارد زیر هستند:

• دیابت
• آلزایمر
• سکته
• ایدز
• سندروم شوگرن

افزایش سن

تغییراتی که با افزایش سن در بدن ما اتفاق می‌افتد نیز ممکن است باعث خشک شدن دهان شود. بیماری‌های مزمن، سوء تغذیه، استفاده مداوم از یک داروی خاص و نحوه پاسخ بدن به داروها از جمله مواردی هستند که در سنین بالا باعث این عارضه می‌شوند.

آسیب‌های عصبی

آسیب‌های عصبی گردن و سر، جراحت و جراحی می‌توانند در ترشح بزاق اختلال ایجاد کنند.

مصرف سیگار، قلیان و الکل

کشیدن سیگار و قلیان، تنباکوهای جویدنی، مصرف الکل و استفاده از مواد مخدر مانند ماری جوآنا و مت آمفتامیت می‌توانند باعث خشک شدن دهان و آسیب رساندن به دندان‌ها شوند.

عوارض و خطرات خشکی دهان

زروستومیا علاوه بر احساس آزاردهنده، می‌تواند مشکلات دیگری نیز به وجود آورد. خشکی باعث تحریک بافت‌ها در دهان و رشد باکتری‌ها می‌شود. همچنین می‌تواند به افزایش پوسیدگی دندان و بیماری لثه منجر شود. این التهاب می‌تواند باعث عفونت و بوی بد دهان شود. علاوه بر این، وقتی دهان شما مرطوب است، صحبت کردن، جویدن و بلعیدن راحت‌تر است. بزاق در مرحله اول هضم غذا نقش دارد، بنابراین کمبود بزاق می‌تواند در هضم خوب اختلال ایجاد کند.

عوارضی که می‌تواند در اثر خشک شدن دهان رخ دهد، عبارتند از:

• خشکی یا احساس چسبندگی در دهان
• بزاق غلیظ
• بوی بد دهان
• خشکی زبان
• خشکی گلو
• گرفتگی صدا
• خشکی لب‌ها
• اختلالات جویدن و هضم غذا
• اختلال در صحبت کردن
• کاهش حس چشایی
• کاهش مشکلات استفاده از دندان‌های مصنوعی

درمان خشکی دهان

اگر خشکی دهان ناشی از مصرف داروها باشد، می‌توانید از پزشک یا دندانپزشک‌تان بخواهید که داروها و یا میزان مصرف آن‌ها را تغیر دهد.

معمولا داروهایی که برای درمان افسردگی، اضطراب، درد، آلرژی (آنتی هیستامین دکونژستانت)، اسهال، بی اختیاری ادرار و بیماری پارکینسون استفاده می‌شود، باعث این عارضه می‌شوند.

داروهای مخصوص درمان خشکی دهان

دارویی به نام سالاژن (Salagen) وجود دارد که باعث افزایش ترشح بزاق می‌شود.

یکی دیگر از داروهای مورد تایید FDA داروی ایووک زاک (Evoxac) است. این دارو برای درمان خشکی دهان افراد مبتلا به سندرم شوگرن استفاده می‌شود. سندرم شوگرن یک بیماری خود ایمنی است که باعث خشکی چشم، دهان، پوست و درد عضلانی می‌شود.

اگر خشکی دهان از عوارض مصرف داروها باشد، می‌توان برای رفع موقت آن از بزاق مصنوعی استفاده کرد. بزاق مصنوعی جایگزین قطعی و دائمی برای بزاق شما نیست، اما به رفع موقت علائم کمک می‌کند.

جلوگیری از پوسیدگی دندان در هنگام خشکی دهان

افرادی که مبتلا به خشکی دهان هستند، باید چند برابر سایر افراد به بهداشت دهان و دندان خود اهمیت دهند. از جمله دستورالعمل‌های ضروری که باید رعایت کرد، موارد زیر است:

• حداقل دو بار در روز مسواک بزنید و اگر می‌توانید بعد از هر وعده غذایی و قبل از خواب این کار را انجام دهید.
• هر روز نخ دندان بکشید.
• از خمیر دندان‌های حاوی فلوراید استفاده کنید.
• سالی دوبار برای معاینه و جرم گیری به دندانپزشک مراجعه کنید.
• ممکن است دندانپزشک به شما توصیه کند که برای سالم نگه داشتن دندان‌هایتان از دهانشویه و یا ژل فلوراید استفاده کنید.

چگونه می‌توان میزان خشکی دهان را به حداقل رساند؟

برای کاهش میزان زروستومیا می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:

• روزانه آب زیادی بنوشید تا دهانتان مرطوب باشد و میزان بزاق غلیظ و موکوسی کاهش پیدا کند.
• خوردن آبنبات‌های بدون قند، چیپس یخ و بستنی یخی‌های فاقد قند نیز می‌تواند به شما کمک کند.
• غذاها را با استفاده از آب گوشت، سوپ، انواع سس‌ها، خامه، کره یا مارگارین مر طوب کنید.
• غذاهای نرم و مرطوب را بخورید که در دمای اتاق خنک شده باشند.
• از شستشو دهنده‌ها و دهانشویه‌هایی که دارای الکل و یا پراکسید هستند، استفاده نکنید.
• از خوردن مواد غذایی شور، مواد غذایی خشک (مانند کلوچه، کوکی، تست، نان خشک، گوشت خشک، میوه خشک و موز) و غذاها و نوشیدنی‌هایی که قند بالا دارند، خودداری کنید.
• نوشیدنی‌هایی که دارای الکل و یا کافئین هستند را مصرف نکنید (مثل قهوه، چای، نوشابه‌ها و بعضی نوشیدنی‌هایی که شکلات دارند).  
• از خوردن نوشیدنی‌های اسیدی مانند آبمیوه‌ها و آب گوجه فرنگی نیز خودداری کنید (آبمیوه‌هایی مانند: پرتقال، سیب، انگور، گریپ فروت).