تنفس دهانی، نشانه‌ها، علل و درمان

تنفس از طریق دهان به جای بینی یا تنفس دهانی (به انگلیسی: mouth breathing) می‌تواند تعداد زیادی علائم ناخوشایند را به همراه داشته باشد.

• اگرچه تنفس از طریق دهان به دلایل مختلفی در بزرگسالان و کودکان اتفاق می‌افتد، اما علت اصلی معمولاً انسداد بینی است.
• هنگامی که به طور عادی از طریق بینی نفس می‌کشیم، هوای ورودی قبل از رسیدن به ریه‌ها گرم و مرطوب می‌شود. اگر فردی برای تنفس از طریق بینی مشکل داشته باشد، مجبور می‌شود از طریق دهان هوای سرد و خشک تنفس کند.

چه زمان‌هایی مجبور به نفس کشیدن از طریق دهان هستیم؟

تنفس اکسیژن مورد نیاز بدن را تامین می‌کند. همچنین امکان خارج کردن CO2 را نیز برای ما فراهم می‌کند. برای رساندن اکسیژن به بدن دو راه وجود دارد: بینی و دهان. افراد سالم این امکان را دارند که هم از طریق بینی و هم از طریق دهان خود نفس بکشند. نفس کشیدن از طریق دهان تنها مخصوص زمان‌هایی است که چاره‌ای جز این کار نداریم، مثلا زمانی که به دلیل آلرژی و یا سرماخوردگی دچار گرفتگی بینی شده باشیم.

همچنین هنگامی که مشغول انجام ورزش‌های سنگین هستیم نیز تنفس دهانی باعث دریافت مقدار زیادی از اکسیژن مورد نیاز بدن می‌شود. اما تنفس از طریق دهان به صورت مداوم به ویژه در هنگام خواب می‌تواند برای سلامت بدن مشکلاتی را ایجاد کند. این عارضه در کودکان می‌تواند باعث کج شدن دندان‌ها، تغییر شکل صورت و یا کاهش رشد شود. تنفس دهانی در بزرگسالان باعث بوی بد دهان و ابتلا به بیماری لثه می‌شود. حتی ممکن است باعث ایجاد بیماری‌های جدی‌تر و خطرناک‌تری نیز شود.

علائم تنفس دهانی

تشخیص تنفس دهانی به ویژه در هنگام خواب کار دشواری است. افرادی که در هنگام خواب از طریق دهان نفس می‌کشند، ممکن است دارای علائم زیر باشند:

• خشکی دهان: ممکن است فردی که با دهان نفس می‌کشد بتواند در طول روز، خشکی دهان خود را برطرف کند. اما در طول شب، دهان دوباره خشک خواهد شد.
• التهاب لثه: به دلیل تنفس از راه دهان در شب، تمام بافت‌های نرم دهان خشک خواهد شد. بنابراین این افراد حتی اگر دهان و دندان سالمی داشته باشند، همواره دارای لثه‌های قرمز و ملتهب هستند. در بزرگسالان همچنین ممکن است این امر منجر به خونریزی‌های مکرر لثه و پوسیدگی دندان شود.
• هالیتوز یا بوی بد دهان: به دلیل اینکه تنفس از راه دهان باعث خشکی بیش از حد می‌شود، می‌تواند منجر به بوی بد دهان نیز شود. بسیاری از افراد حتی با شستن مکرر دندان و جویدن آدامس نیز باز از بوی بد دهان رنج می‌برند. این بوی بد دهان به دلیل تحلیل لثه‌ها است.
• خشکی و خارش پشت گلو: یکی دیگر از نشانه‌های تنفس از دهان در طول شب خشکی و خارش پشت گلو پس از بیدار شدن است. در صورتی که این نشانه‌ها را دارید، هنگامی که از خواب بیدار شدید، یکی از سوراخ‌های بینی خود را ببندید و در حالی که دهانتان بسته است، نفس بکشید. سپس طرف دیگر را امتحان کنید. هرگونه مشکل در استنشاق می‌تواند به دلیل مسدود بودن یکی از راه‌های بینی باشد.
• گرفتگی صدا
• خستگی در هنگام بیدار شدن از خواب و تحریک پذیری
• خستگی مزمن
• کاهش تمرکز و گیجی
• سیاه شدن زیر چشم‌ها

علائم تنفس دهانی در کودکان

کودکان ممکن است توانایی لازم برای بیان علائم و مشکلات خود را نداشته باشند. کودکانی که در هنگام خواب با دهان نفس می‌کشند همانند بزرگسالان خروپف می‌کنند و دهانشان باز است. کودکانی که در طول روز نیز با دهان نفس می‌کشند دچار علائم زیر هستند:

• سرعت رشد کندتر از حد طبیعی
• زود رنجی و خلق تنگ
• افزایش گریه‌های شبانه
• لوزه‌های بزرگ
• لب‌های خشک و ترک خورده
• مشکلات تمرکز در مدرسه
• خواب آلودگی در روز

ممکن است پزشک در تشخیص بیماری کودکانی که در مدرسه دچار اختلالات تمرکز هستند دچار خطا شود و بیماری او را به اشتباه اختلال کم توجهی یا ADD تشخیص دهد.

علت تنفس از طریق دهان

علت اصلی این عارضه در بیشتر موارد انسداد مجاری بینی است. در این شرایط ممکن است مجرای بینی کاملا بسته باشد و یا فقط بخشی از آن دچار انسداد شده باشد. انسداد بینی باعث می‌شود که بدن به صورت خودکار به مسیر دوم تامین اکسیژن بدن یعنی دهان اتکا کند. دلایل زیادی برای انسداد مجاری بینی وجود دارد. از جمله آن‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• گرفتگی بینی ناشی از آلرژی، سرماخوردگی یا سینوزیت
• بزرگ شدن آدنوئیدها
• پلیپ بینی که توده‌ای خوش خیم در مخاط بینی است.
• شکل بینی
• تومورها (در موارد نادر)
• بعضی از بچه‌ها این کار را از روی عادت انجام می‌دهند.
• برخی دیگر ممکن است به دلیل مشکلات بایت (وضعیت بسته بودن فک‌ها و قرارگیری دندان‌ها روی هم) باشد. یا وضعیت فک و دندان ممکن است به گونه‌ای باشد که هنگام خواب، لب‌های آن‌ها کاملاً بسته نشود.
• کودک ممکن است از مشکل بزرگ شدن غیر طبیعی لوزه نیز رنج ببرد که می‌تواند مانع تنفس شود.
• این عارضه ممکن است در اثر نقص هنگام تولد، مانند انحراف تیغه بینی (سپتوم) اتفاق بیفتد که ممکن است تنفس از طریق بینی را دشوارتر کند. این نقص حتی می‌تواند یک تغییر شکل اسکلتی باشد که باعث می‌شود تنفس فرد با دهان راحت‌تر باشد.
• برخی افراد به ویژه افراد سالخورده به دلیل مصرف دارو دچار مشکل تنفس دهانی و به عارضه زروستومی (خشکی دهان) دچار می‌شوند. در این شرایط خشکی دهان می‌تواند دردناک باشد و احساسی مانند سوزش در دهان ایجاد کند.
• تنفس از طریق دهان همچنین می‌تواند از عوارض آسیب دیدن غدد در طول شیمی درمانی و پرتو درمانی ایجاد شود.

علل دیگر تنفس دهانی

بعضی از افراد حتی بعد از رفع مشکلات انسداد بینی به علت عادت کردن به تنفس دهانی، باز هم از طریق دهان نفس می‌کشند. در افرادی که به آپنه یا قطع تنفسی در خواب مبتلا هستند نیز خوابیدن با دهان باز برای تامین اکسیژن بدن تبدیل به یک عادت شده است. اضطراب و تنش‌های روحی از دیگر عواملی هستند که ممکن است باعث ایجاد این عارضه شوند. استرس سیستم عصبی سمپاتیک را فعال می‌کند که منجر به تنفس کم عمق، سریع و غیر طبیعی می‌شود.

عوامل موثر در افزایش احتمال تنفس دهانی

هر کسی ممکن است بنا به دلایلی به نفس کشیدن از راه دهان عادت کند. اما افرادی که مبتلا به بیماری‌های زیر هستند بیشتر در معرض ابتلا به تنفس دهانی قرار دارند:

• آلرژی مزمن
• تب یونجه
• عفونت‌های سینوسی مزمن
• آسم
• اضطراب مزمن

تشخیص تنفس دهانی

هیچ آزمایش اختصاصی برای تشخیص این عارضه وجود ندارد. ممکن است پزشک در هنگام معاینه بینی بتواند تنفس دهانی را تشخیص دهد. پزشک از شما سوالاتی درباره خواب، خروپف، مشکلات سینوسی و مشکلات مربوط به تنفس خواهد پرسید. دندانپزشکان نیز ممکن است در هنگام معاینه دهان و مشاهده علائمی مانند بوی بد دهان، پوسیدگی‌های مکرر یا بیماری لثه بتوانند تنفس دهانی را تشخیص دهند. اگر پزشک یا دندانپزشک متوجه تورم لوزه‌ها، پولیپ بینی و یا سایر شرایط شود ممکن است از شما بخواهد که برای ارزیابی بیشتر به یک پزشک متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه کنید.

آیا تنفس دهانی مضر است؟

یکی از بزرگ‌ترین عوارض تنفس دهانی، خشکی دهان است. خشکی دهان به آن معنا است که بزاق نمی‌تواند به خوبی وظایف خود را انجام دهد و باکتری‌ها را از فضای دهان خارج کند. این اختلال مشکلات زیر را در پی دارد:

• بوی بد دهان
• ابتلا به بیماری پریودنتال مانند التهاب لثه و پوسیدگی دندان
• عفونت گلو و گوش

تنفس دهانی می‌تواند باعث کاهش غلظت اکسیژن خون شود. در نتیجه ممکن است باعث افزایش فشار خون و مشکلات قلبی عروقی شود. مطالعات نشان می‌دهد که این عارضه ممکن است عملکرد ریه را کاهش دهد و شدت علائم را در افراد مبتلا به آسم بیشتر کند.

عوارض تنفس دهانی در کودکان

در کودکان نفس کشیدن از راه دهان ممکن است باعث ناهنجاری‌های جسمی و چالش‌های شناختی شود. کودکانی که تحت درمان قرار نگیرند ممکن است دچار مشکلات زیر شوند:

• باریک شدن و کشیدگی صورت
• باریک شدن دهان
• لبخند لثه‌ای
• مل اکلوژن‌های دندانی مانند اوربایت
• دفرمه شدن بدن

علاوه بر این‌ها کودکانی که به تنفس دهانی مبتلا هستند معمولا نمی‌توانند به خوبی بخوابند و این مشکل نیز عوارض زیر را در پی خواهد داشت:

• کاهش رشد
• عملکرد تحصیلی ضعیف
• عدم توانایی تمرکز
• اختلالات خواب

درمان تنفس دهانی

اولین کار مهم برای درمان، تشخیص دادن دلیل نفس کشیدن از راه دهان است. نوع درمان بستگی به علت آن دارد. یکی از راه‌ها استفاده از داروهایی است که می‌توانند گرفتگی بینی را که به دلیل آلرژی یا سرماخوردگی ایجاد شده است از بین ببرند:

• دکونژستان‌ها
• آنتی هیستامین‌ها
• اسپری‌های استروئیدی بینی
• استریپ‌های مخصوص پل بینی

پزشک ممکن است برای افرادی که دچار آپنه خواب یا قطع تنفسی هستند، استفاده از ماسک مخصوص به نام CPAP را تجویز کند که شب‌ها و در هنگام خواب آن را بر روی دهان خود قرار دهد. این وسیله جریان هوا را وارد دهان و بینی می‌کند. در این شرایط فشار هوای ورودی باعث می‌شود که مجاری هوا در طول خواب باز بمانند و مسدود نشوند.

استفاده از مرطوب کننده هوا در حین خواب و نوشیدن زیاد مایعات می‌تواند به مشکل خشک شدن دهان کمک کند.

همچنین این افراد می‌توانند قبل از خواب لثه‌های خود را با مقدار کمی روغن ویتامین E پوشش دهند تا از خشک شدن آن‌ها در طول شب جلوگیری شود.

معاینه کامل دندانپزشکی به تعیین مشکل تنفس از دهان کمک می‌کند. همچنین لازم است والدین به علایم تنفس از راه دهان در کودکان خود توجه کنند تا در صورت وجود علائم، قبل از بدتر شدن مشکل، آن را برطرف کرد.  

درمان تنفس دهانی در کودکان

درمان تنفس دهانی در کودکان ممکن است با کمک جراحی انجام شود. خارج کردن لوزه‌های متورم که یکی از دلایل آن است می‌تواند برای درمان فرزند شما بسیار مفید باشد و مشکل او را درمان کند. استفاده از ابزارهای مخصوصی که به گشاد شدن کام و باز شدن سینوس‌ها و مجاری هوا کمک می‌کند از دیگر گزینه‌های درمانی برای کودکان است. در کودکان اگر این موضوع به دلیل مشکل ساختاری باشد و کودک نتواند لب‌های خود را روی هم بگذارد، ممکن است راه حل، درمان ارتودنسی باشد.

پیشگیری از تنفس از طریق دهان

همیشه نمی‌توان تنفس دهانی مزمن که به علت شکل صورت و یا بینی اتفاق می‌افتد را متوقف کرد.  اگر بینی شما به دلیل ابتلا به آلرژی یا عفونت‌های تنفسی به صورت مداوم دچار گرفتگی می‌شود، می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید.

• در طول پروازهای طولانی یا سفرهای دریایی از اسپری سالین بینی استفاده کنید.
• به محظ ظاهر شدن اولین نشانه‌های سرماخوردگی یا آلرژی از اسپری‌های سالین بینی یا داروهای تسکین دهنده آلرژِی استفاده کنید.
• در هنگام خواب مستقیم (طاق باز) دراز بکشید و سر خود را طوری قرار دهید تا بالاتر از بدنتان قرار گیرد. این کار به باز شدن مجاری بینی و تنفس از طریق بینی کمک می‌کند.
• گرد و خاک و مواد آلرژی زا را از محل زندگی خود دور نگه دارید.
• می‌توانید از فیلترهای هوا در سیستم‌های گرمایشی و تهویه استفاده کنید تا از ورود مواد حساسیت زا به داخل خانه جلوگیری کنید.
• در طول روز و به صورت آگاهانه تنفس از طریق بینی را تمرین کنید. این کار به ترک عادت تنفس دهانی کمک خواهد کرد.
• اگر دچار اضطراب هستید، ورزش یوگا و یا تمرین‌های مدیتیشن می‌تواند به کاهش استرس شما کمک کند. یوگا با افزایش تمرکز بر تنفس از طریق بینی به کاهش این عارضه کمک می‌کند.