واژه‌نامه‌ اصطلاحات دندانپزشکی

دندانپزشکی دارای اصطلاحات و واژگان فنی خاص خود است. در زیر چند اصطلاح دندانپزشکی و توضیح کوتاهی درباره هرکدام آورده شده است.

الف

آبسه (abscess): عفونت دندان، بافت نرم یا استخوان را آبسه می‌گویند.

آسیب‌شناس دهان (oral pathologist): ارائه‌دهنده خدمات بهداشت دهان و دندان که علل بیماری‌هایی را که بر روی ساختارهای دهان (دندان‌ها، لب‌ها، گونه‌ها، فک‌ها) و نیز بخش‌هایی از صورت و گردن تاثیر می‌گذارند، مورد بررسی قرار می‌دهد.

آسیب‌شناسی (pathology): شاخه‌ای از علم پزشکی است که در خصوص تأثیر بیماری‌ها و آسیب‌ها در سطح بافتی و سلولی و مولکولی بحث می‌کند و شامل مطالعه فرآیند بیماری در یک اندام یا تمامی بدن برای شناخت ماهیت و علت‌های آن است.

آرام بخش (sedative): نوعی دارو که به منظور کاهش درد و اضطراب و ایجاد حالت آرامش به کار می‌رود.

آرچ (arch): توصیف شکل قرارگیری دندان‌های فک بالا و پایین.

آمالگام (amalgam): ماده پر کننده دندانی که برای ترمیم حفرات استفاده می‌شود. این ماده که به عنوان ”ماده پر کردنی نقره” شناخته می‌شود، حاوی جیوه در ترکیب با نقره، قلع، مس و گاهی روی است.

آنالژزیا (analgesia): تسکین درد؛ ماده‌ای برای کاهش درد.

آنتی‌بیوتیک (antibiotic)‌: دارویی که باعث توقف یا کند شدن فرآیند رشد باکتری‌ها می‌شود.

آنتی سپتیک (antiseptic): یک ماده شیمیایی که می‌تواند روی بافت زنده برای از بین بردن باکتری‌ها مورد استفاده قرار گیرد.

آنستزیا (anesthesia): نوعی دارو که منجر به حذف کامل یا دست کم مقداری از احساس درد می‌شود. بی‌حسی دندان نمونه‌ای از بی‌حسی موضعی است. بی‌هوشی عمومی بی‌حسی عمومی یا کامل  ایجاد می‌کند.

آندربایت (underbite): وضعیتی که در آن دندان‌های فک بالا و پایین به شکل نامناسبی بر روی هم قرار می‌گیرند و دندان‌های فک بالا عقب‌تر از دندان‌های فک پایین هستند. شدت مشکل آندربایت در افراد مختلف، متفاوت است.

آنلِی (onlay): نوعی ترمیم که از فلز، پرسلن، یا رزین آکریلی ساخته شده است که یک یا چند کاسپ دندانی را پوشش می‌دهد. بعضی اوقات Onlay به نام روکش پارسیل نیز نامیده می‌شوند.

اباتمنت (abutment): دندان‌ها یا دندانی در کنار ناحیه بی دندانی که بریج ثابت یا پارسیل متحرک را حمایت می‌کند؛ همچنین به قطعه‌ای از فلز و یا پرسلن اشاره دارد که روی یک ایمپلنت پیچ شده و اجازه می‌دهد کروان بر روی آن قرار گیرد.

اپکس (Apex): نوک ریشه دندان.

اپلاینس (appliance): هر رستوریشن دندانی متحرک یا دستگاه ارتودنسی.

ادجاستمنت (adjustment): مجموعه اعمال اصلاحی بر روی پروتزهای دندانی پس از اتمام و قرار گرفتن پروتز در دهان.

اشعه ایکس (X-rays): نور با فرکانس بالا که در مواد مختلف به میزان متفاوتی نفوذ می‌کند. اشعه ایکس در مواد مختلف سرعت‌ و میزان جذب متفاوتی دارد. در دندانپزشکی معمولا چهار نوع رادیوگرافی اشعه X وجود دارد: پری اپیکال، بایت وینگ، اکلوزال و پانورامیک.

اشعه ایکس دیجیتال (Digital X-rays): تصاویر سریع‌تر و با جزئیات بیشتری را با قرار گرفتن در معرض تشعشعات کمتر در مقایسه با اشعه ایکس سنتی ارائه می‌دهد.

اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (temporomandibular disorder) (TMD): عبارت است از مشکلی که به عضلات و مفاصل گیجگاهی – فکی مربوط می‌شود. این وضعیت با درد صورت و توانایی محدود برای باز کردن دهان و یا حرکت دادن فک مشخص می‌شود. اغلب با صدای کلیک و یا popping هنگام باز شدن فک و یا بسته شدن همراه است. 

ادنچلوس (Edentulous): بی دندانی کامل

استوماتیت ناشی از دنچر (Stomatitis): التهاب ناشی از دنچر. دنچرهایی با تطابق نامناسب، بهداشت دهانی ضعیف و تجمع قارچ کاندیدا آلبیکنس در زیر دنچر می‌تواند سبب این وضع شود.

آنافیلاکسی، بیش دفاعی یا واکنش آنافیلاکتیک (Anaphylaxis): یک واکنش آلرژیک جدی و تهدید کننده حیات است که به طور ناگهانی آغاز می‌شود و می‌تواند منجر به مرگ شود. آنافیلاکسی معمولا با علائمی مانند ضایعات جلدی، خارش، تورم گلو و افت فشار خون همراه است. دلایل معمول شامل نیش حشرات، مواد غذایی و داروهاست.

اندودنتیست (Endodontist): یکی از متخصصان دندان‌پزشکی که به علل، تشخیص، پیش‌گیری و درمان بیماری‌ها و صدمات ناشی از پالپ دندان یا عصب دندانی می‌پردازد. 

اندودونتیکس (Endodontics): شاخه‌ای از علم دندانپزشکی مرتبط با بیولوژی و آسیب‌شناسی بافت پالپ و ریشه‌ دندان که وظیفه‌ پیش‌گیری، تشخیص و درمان بیماری‌ها و آسیب‌های وارده به این بافت‌ها را بر عهده دارد. درمان ریشه یک درمان رایج در این رشته است.

ایر ابریژن / میکرو ابریژن (air abrasion/micro abrasion): در این روش بدون استفاده از دریل سطح دندان را با هوا و مواد ساینده مورد سایش قرار می‌دهند. این تکنولوژی نسبتا جدید است که ممکن است نیاز به بی حسی را برطرف کند و می‌تواند برای برداشت پوسیدگی دندان، ترمیم‌های قدیمی کامپوزیت و لکه‌ یا استین سطحی و تغییر رنگ و آماده کردن سطح دندان برای باندینگ و یا فیشورسیلانت مورد استفاده قرار گیرد.

ارتودنتیست (orthodontist): ارائه‌دهنده خدمات بهداشت دهان که در تشخیص، پیشگیری و درمان مال اکلوژن دهان و دندان و ساختارهای اطراف آن تخصص دارد. این متخصص باید موقعیت دندان را با حرکت دندان داخل استخوان با استفاده از نوارها، سیم، براکت و دیگر وسایل اصلاحی و یا ریتینر متحرک یا ثابت اصلاح کند.

ارتودنسی (orthodontics): تخصصی در حوزه دندانپزشکی که با استفاده از براکت، ریتینرها و سایر وسایل دندانپزشکی فانکشن و موقعیت نامطلوب دندان‌ها را اصلاح می‌کند.

استخوان آلوئول (alveolar bone): استخوان اطراف ریشه که دندان را در محلش محکم می‌کند. از دست رفتن این استخوان نشانه‌ بیماری پریودنتال می‌باشد.

 استخوان فک (jawbone): یکی از استخوان‌های صورت که شامل استخوان آلوئول است که از دندان‌ها حمایت می‌کند. 

اکلوژن (occlusion): ارتباط بین دندان‌های فک بالا و پایین در حالت دهان بسته را گویند.

اوربایت (overbite): بیرون‌زدگی بیش از حد فک بالا ناشی از همپوشانی عمودی دندان‌های قدامی.

اورجت (overjet): بیرون‌زدگی بیش از حد فک بالا ناشی از همپوشانی افقی دندان‌های قدامی.

اوردنچر (overdenture): دنچر متکی بر ایمپلنت با دندان هستند که بر روی ریشه و یا ایمپلنت‌های دندانی قرار می‌گیرند.

اولتراسوند (ultrasound): درمانی که در آن گرمای عمیق به ناحیه درگیر اعمال می‌شود تا درد را تسکین دهد یا حرکات بدن را بهبود بخشد. در دندانپزشکی می‌توان از اولتراسوند برای درمان اختلالات مفصل گیجگاهی – فکی استفاده کرد.

الاینر شفاف (clear aligner): یک جایگزین محتاطانه و قابل جابجایی برای بریس‌های سنتی برای صاف کردن دندان‌ها هستند. این پلاک‌های شفاف از نظر ظاهری شباهت بسیار زیادی با نایت گاردها دارند. اغلب از جنس پلاستیک هستند و با وارد کردن نیروی تدریجی به دندان‌ها آن‌ها را در مسیر از پیش تعیین شده حرکت می‌دهند.

ایمپلنت (implant): یک میله فلزی (معمولا از جنس تیتانیوم) که به روش جراحی در استخوان فک بالا یا پایین که در آن دندانی وجود ندارد قرار می‌گیرد. همچنین به عنوان ریشه دندان و پایه‌ای برای روکش، بریج یا دنچری که بر روی آن قرار می گیرد، عمل می‌کند.

اینسایزور (incisors): چهار دندان قدامی فک بالا و پایین، به جز دندان‌های کانین. این دندان‌ها عمدتا برای پاره کردن و برش استفاده می‌شوند.

اینله (Inlay): شبیه به پر کردن است، اما بیرون از دهان ساخته شده و سپس به دندان سمان یا چسبانده می‌شود.

ب

باکتری‌های بی‌هوازی (Anaerobic bacteria): باکتری‌هایی که برای رشد نیازی به اکسیژن ندارند. این باکتری‌ها به طور کلی با بیماری پریودنتال مرتبط هستند.

بیوفیدبک (Biofeedback): یک روش تمدد اعصاب که یادگیری چگونگی مقابله بهتر با درد و استرس را با تغییر رفتار، افکار و احساسات انجام می‌دهد.

باندینگ (Bonding): فرآیندی که توسط آن مواد دندانی به طور مکانیکی و شیمیایی به دندان‌ها متصل می‌شوند. این روش بر روی رزین کامپوزیتی، پرسلن و فلز انجام می‌شود.

بایت (Bite): ارتباط بین دندان‌های بالا و پایین در حالت دهان بسته (اکلوژن).

بایت وینگ (Bite-wing): یک تکنیک تصویربرداری رادیوگرافی که دندان‌های بالا و پایین را (از تاج تا سطح استخوان پشتیبان) در یک ناحیه انتخابی در یک فیلم برای بررسی پوسیدگی بین دندان‌ها نشان می‌دهد.

بای کاسپید (Bicuspid): دندان‌های چهارم و پنجم از مرکز دهان؛ این دندان‌ها جزء دندان‌های پشتی به حساب می‌آیند که عملکرد جویدن را بر عهده دارند و دو کاسپ دارند. افراد بالغ هشت عدد bicuspids یا پرمولر (دو دندان در جلوی هر گروه از دندان‌های مولار) دارند. 

براکسیسم یا دندان‌قروچه (bruxism ): به هم ساییدن یا به هم خوردن دندان‌ها، اغلب در طول خوابرا براکسیسم گویند.

برش جراحی و درناژ (incision and drainage ): برش جراحی یک آبسه تا به منظور خروج چرک از آن.

برفک (thrush): عفونت دهان ناشی از قارچ کاندیدا.

بریسز ( Braces ): دستگاه‌هایی که (بندها، سیم‌ها و اپلاینس‌های سرامیکی) به وسیله ارتودنتیست‌ها روی دندان قرار می‌گیرند تا به تدریج دندان‌ها را در ردیفی مطلوب‌تر قرار دهد.

بزاق (saliva): مایع لوبریکنت شفاف در دهان که حاوی آب، آنزیم‌، باکتری‌ها، موکوس، ویروس‌ها، سلول‌های خونی و ذرات غذایی است.

بلیچینگ یا سفید کردن (bleaching) : درمان شیمیایی به منظور اصلاح رنگ دندان‌های طبیعی که از پراکسید برای ایجاد اثر سفید کنندگی استفاده می‌کند.

بهداشت دهان (oral hygiene): فرآیند حفظ نظافت دندان‌ها و ساختارهای مربوط به آن.

بی‌حسی موضعی (topical anesthetic): پمادی که سبب بی‌حسی خفیف بافت نرم می‌شود.

بیماری پریودنتال نکروزان (Necrotizing Periodontal Disease): شامل مرگ بافت‌های لثه، رباط‌های پریودنتال و استخوان آلوئولی است که اغلب در افراد مبتلا به بیماری‌های سیستمیک مانند HIV یا سوء تغذیه دیده می‌شود.

پ

پاک‌سازی (cleaning): حذف پلاک و جرم (tartar) از دندان‌ها (به طور کلی بالای خط لثه).

پالپ(pulp): قسمت زنده دندان که در داخل عاج قرار دارد. پالپ حاوی بافت عصبی و رگ‌های خونی است که مواد مغذی را به دندان می‌رسانند.

پانتیک (pontic): دندان جایگزین قرار گرفته بر روی یک پروتز ثابت یا متحرک.

پر کردن (filling): ترمیم ساختار از دست رفته دندان با فلز، پرسلن و یا مواد رزینی.

پر کردگی طلا (gold fillings): جایگزینی برای پر کردگی آمالگام.

پر کننده‌های کامپوزیت زیست فعال یا سرامیکی ( bioactive or ceramic composite fillings): مواد پر کننده جدیدتر که در برابر شوک حرارتی و شکستگی مقاوم‌تر هستند.

پر کننده‌های کامپوزیت سرامیکی (Ceramic Composite Fillings): این پرکننده‌های بادوام، با رنگ طبیعی دندان‌ها مطابقت دارند و جایگزینی برتر برای پر کننده‌های سنتی آمالگام برای ترمیم دندان‌های پوسیده یا آسیب دیده هستند.

پرسلن (porcelain ): ماده‌ای هم رنگ دندان، شیشه‌ای مانند؛ بسیار شبیه مینا می‌باشد.

پروتز (prosthetics): دستگاه‌های متحرک یا ثابت که برای جایگزینی دندان‌های از دست رفته مورد استفاده قرار می‌گیرند. (برای مثال bridge partials و dentures).

پروستودنتیست (prosthodontist): متخصص دندانپزشکی که در بازسازی یا جایگزینی دندان‌ها با پروتزهای ثابت یا متحرک و برقراری اکلوژن مطلوب مهارت دارد. این متخصصین همچنین بدشکلی‌ها و دفورمیتی‌های صورت را به وسیله پروتزهای چشم، گوش و بینی درمان می‌کنند.

 پروفیلاکسی (prophylaxis): پاک‌سازی دندان برای جلوگیری از بیماری پریودنتال و پوسیدگی دندان.

پری اپیکال (periapical): ناحیه انتهای ریشه دندان‌ها.

پریودنتیت (periodontitis): مرحله پیشرفته‌تر بیماری لثه که در آن لایه داخلی لثه و استخوان از دندان‌ها جدا شده و استخوان آلوئول از بین می‌رود.

پریودنتیت مزمن (Chronic Periodontitis): فرم رایجی از بیماری لثه که شامل از بین رفتن تدریجی استخوان و بافتی است که از دندان‌ها حمایت می‌کند.

پریودنتیت تهاجمی (Aggressive Periodontitis): پیشرفت سریع‌تر از دست دادن استخوان و بافت که اغلب در افراد جوان‌تر و بدون مشکلات سلامت سیستمیک رخ می‌دهد.

پریودنتیست (periodontist): متخصص دندانپزشکی که تخصص آن در زمینه تشخیص، درمان و پیش‌گیری از بیماری‌های بافت نرم دهان (لثه) و ساختارهای پشتیبان (استخوان) دندان است (هم دندان‌های طبیعی و هم دندان مصنوعی).

پریودنشیوم (periodontium): بافت، از جمله لثه، استخوان، سمان و لیگامان پریودنتال – که هر دو طرف دندان را احاطه کرده و از آن حمایت می‌کنند.

پست (post): میله فلزی نازک که در ریشه دندان پس از درمان ریشه قرار می‌گیرد. همچنین گیر کور و روکش را که جایگزین ساختار دندان از دست رفته می‌شود را فراهم می کند.

پل (Bridge) : پروتز ثابت دندانی که به دندان‌های مجاور فضای بی دندانی ثابت شده است. جایگزین کردن یک یا چند دندان از دست رفته، به وسیله سمان کردن یا اتصال این پروتزها به دندان یا ایمپلنت‌های مجاور فضای بی دندانی انجام می‌شود. همچنین پروتز پارسیل ثابت نیز نام گذاری می‌شود.

پلاک (plaque): یک لایه نازک و چسبناک از ذرات غذای هضم نشده مخلوط با بزاق و باکتری است که به طور مداوم بر روی دندان‌ها شکل می‌گیرد. در نهایت پلاک به تنهایی به عنوان یکی از عوامل مهم در ایجاد پوسیدگی دندان و بیماری‌های پریودنتال مطرح است.

پوسیدگی (Caries): پوسیدگی دندانی یا “حفره‌های دندانی “؛ عفونت دندانی ناشی از سموم تولید شده توسط باکتری‌ها.

پوسیدگی (Decay): تخریب ساختار دندان ناشی از سموم تولید شده توسط باکتری‌ها.

پوسیدگی زودرس بچه ها در اثر شیشه ی شیر (baby bottle tooth decay): این نوع از پوسیدگی در شیرخواران و کودکان روی می‌دهد و اغلب بر روی دندان‌های قدامی بالا تاثیر می‌گذارد و عموماً توسط مایعاتی که برای مدت‌های طولانی به دندان می‌چسبد ایجاد می‌شود (به عنوان مثال بطری‌های شیر و یا پستانک). همچنین “پوسیدگی‌های زودرس دوران کودکی” نامیده می‌شود.

پایش و مراقبت خودکار (Automated Monitoring and Care): ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی قادر به پایش مستمر سلامت دهان و دندان هستند. آن‌ها می‌توانند روند درمان را به صورت لحظه‌ای دنبال کرده و حتی از بروز مشکلات در مراحل اولیه جلوگیری کنند.

ت

تاج (crown): بخشی از دندان واقع در بالای لثه که توسط مینا پوشیده شده‌است؛ رستوریشن‌های دندانی که همه یا قسمت قابل توجهی از دندان طبیعی را پوشش می‌دهد؛ این روکش مصنوعی را می‌توان از پرسلن، کامپوزیت یا فلز ساخت و بر روی دندان‌های آسیب‌دیده سمان کرد.

تار تار (tartar): اصطلاحی رایج برای جرم دندانی است. رسوب و سطح سختی را ایجاد می‌کند که به دندان چسبیده است و موجب سهولت در جذب پلاک می شود.

تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (transcutaneous electrical nerve stimulation (TENS: درمانی که از جریان‌های الکتریکی در سطوح پایین برای تسکین درد استفاده می‌کند. در دندانپزشکی، TENS یک نوع درمان است که می‌تواند برای تمدد اعصاب و عضلات صورت و فک استفاده شود.

تحلیل استخوان (bone resorption): کاهش میزان استخوانی که از ریشه دندان حمایت می‌کند؛ بیماری پریودنتال یکی از شایع‌ترین علل آن می‌باشد. (bone resorption)

تحلیل لثه (gum recession ): اکسپوز ریشه دندان به دلیل انقباض ناشی از ابریژن، اروژن، بیماری پریودنتال و یا جراحی.

ترمیم‌های رزین کامپوزیت (composite resin filling): مواد ترمیمی با خاصیت پلاستیک و همرنگ دندان که شامل ذرات سرامیک یا شیشه‌ای کوچک هسنتد که معمولا توسط کاتالیست‌های شیمیایی و نور، سخت و کیور می‌شوند. این مواد جایگزین ترمیم‌های آمالگام هستند.

ترنسپلنت (transplant): کشیدن دندان طبیعی از ساکت یا حفره خود و قرار دادن آن در حفره خالی دندان دیگر.

تروما (trauma): آسیب ناشی از نیروی خارجی، مواد شیمیایی، دمای بیش از حد و یا جهت گیری نامطلوب و ضعیف دندان.

تزریق ناحیه تریگر (trigger-point injections ): روشی جهت تسکین درد که به وسیله آن داروهای ضد درد یا بی حسی به عضله حساس موسوم به “ناحیه تریگر ” تزریق می‌شود. در دندان‌پزشکی این روش می‌تواند در افراد مبتلا به اختلالات مفصل گیجگاهی – فکی مورد استفاده قرار گیرد.

تکنیک‌های مدیریت اضطراب دندانی (Dental Anxiety Management Techniques): شامل تنفس عمیق قبل از انجام مراحل درمانی، انجام مراقبه و مدیتیشن از چند روز قبل از موعد دندانپزشکی و آرام کردن بدن و ذهن، پرت کردن حواس حین درمان مانند گوش دادن به موسیقی و دندانپزشکی آرامبخش که از دارو برای کمک به آرامش بیماران در طول درمان استفاده می‌شود و … است.

تومور حاملگی (pregnancy tumors): یک واکنش التهابی شدید به یک تحریک موضعی و مزمن (مانند ذرات غذا یا پلاک) که در بیش از ۱۰ % زنان باردار و اغلب در زنان مبتلا به ژنژیویت رخ می‌دهد. تومور حاملگی در بافت لثه ملتهب به صورت توده‌ای بزرگ و قرمز رنگ ظاهر می‌شوند که معمولا در نزدیکی خط لثه فوقانی قرار دارد. توده قرمز رنگ که ممکن است خونریزی کند و باعث شود که خوردن و صحبت کردن مشکل شده و باعث ناراحتی شود.

توموگرافی کامپیوتری با اشعه مخروطی (CBCT): یک روش تصویربرداری سه بعدی که تصاویر دقیقی از ساختارهای دندانی، اعصاب و بافت‌های نرم ارائه می‌دهد و تشخیص دقیق و برنامه ریزی درمانی را تسهیل می‌کند.

تشخیص مبتنی بر هوش مصنوعی (AI-driven Diagnosis): الگوریتم‌های هوش مصنوعی با تحلیل تصاویر رادیوگرافی و CBCT به‌سرعت قادر به شناسایی مشکلات دهان و دندان مانند پوسیدگی، شکستگی و ضایعات هستند. این روش‌ها با دقت بالا و سرعت بیشتر از روش‌های سنتی عمل می‌کنند و حتی می‌توانند مناطقی از دندان را که نیاز به توجه دارند، علامت‌گذاری کنند.

ج

جراح دهان (oral surgeon): ارایه‌دهنده خدمات بهداشت دهان و دندان که انواع مختلفی از اعمال جراحی را در داخل و اطراف صورت، دهان و فک انجام می‌دهد.

جراحی دهان و فک – صورت (oral and maxillofacial surgery): اعمال جراحی دهان که به خارج کردن دندان‌ها، کیست‌ها یا تومورها و درمان شکستگی و ناهنجاری‌های فکین می‌پردازد.

جراحی فلپ (flap surgery): عبارت است از بلند کردن بافت لثه و در معرض قرار دادن دندان و ساختارهای استخوانی. 

جرم‌گیری و تسطیح ریشه (scaling and root planing): روش غیر جراحی که به موجب آن پلاک از بالا و پایین خط لثه جدا شده (جرم‌گیری) و نقاط زبر بر روی ریشه دندان صاف ‌شوند (planing).

جینجیوپلاستی (gingivoplasty): روشی که توسط پریودنتیست‌ها برای تغییر شکل بافت لثه انجام می‌شود.

جینجیوکتومی (gingivectomy): برداشت بافت لثه به روش جراحی.

جیوه (mercury): یکی از اجزاء فلزی به کار رفته در آمالگام.

حساسیت دندانی (hypersensitivity): واکنش تند و ناگهانی در دندان هنگام مواجهه با محرک‌های گرم، سرد، شیرین، ترش، شیمیایی، یا مکانیکی.

حفره خشک یا درای ساکت ( dry socket) : عارضه شایع و در عین حال دردناکی است که در بعضی از موارد متعاقب کشیدن دندان، در حفره دندان کشیده شده ایجاد می‌شود . لخته خونی که در حفره به منظور محافظت از استخوان و اعصاب و شروع روند التیام شکل گرفته است اگر به هر دلیلی از محل مربوطه جا به جا شود، سبب ایجاد حفره‌ خشک یا درای ساکت می‌شود.

د

داروی ضد التهاب غیر استروئیدی(NSAID): اغلب به عنوان ضد درد در دندانپزشکی استفاده می‌شود.

درمان به وسیله اموج رادیویی (radio wave therapy): این درمان شامل استفاده از تحریک الکتریکی سطح پایین برای افزایش جریان خون و تسکین درد است. در دندانپزشکی، این یک نوع درمان است که می‌تواند در مفاصل افراد مبتلا به اختلالات مفصل گیجگاهی – فکی به کار می‌رود.

درمان ریشه (root canal therapy):‌ روشی که در آن برای حفظ دندان عفونی شده، اتاق پالپ را تمیز و ضدعفونی کرده و توسط ماده‌ای به صورت دایمی فضای کانال پر می‌شود.

دمینرالیزاسیون (demineralization): از دست رفتن مواد معدنی مینای دندان در زیر سطح ضایعه پوسیدگی که معمولا به صورت ناحیه سفید رنگ روی سطح دندان مشخص می‌شود.

دنتین یا عاج (dentin): لایه داخلی ساختمان دندان، بلافاصله زیر سطح مینا.

دنچر (denture): پروتز متحرک یا ثابت برای جایگزینی دندان‌ها و بافت‌های از دست رفته اطراف آن. دو نوع پروتزهای دندانی متحرک در دسترس هستند: کامل و پارسیل. از دنچر کامل زمانی استفاده می‌شود که همه دندان‌ها از دست رفته‌اند. در حالی که پروتزهای پارسیل در مواقعی استفاده می‌شوند که برخی از دندان‌های طبیعی باقی مانده‌اند.

دنچر پارسیل (partial denture): یک دستگاه متحرک که جایگزین برخی از دندان‌ها در فک بالا یا پایین را بر عهده دارند.

دنچر فوری (immediate denture): یک پروتز کامل یا پارسیل که قبل کشیدن دندان‌ها تهیه می‌شود و می‌تواند به محض خروج دندان طبیعی در محل قرار گیرد.

دندانپزشک متخصص کودکان (pedodontist/pediatric dentist): ارائه‌دهنده خدمات بهداشت دهان و دندان که در تشخیص و درمان مشکلات دندانی کودکان از نوزادی، کودکی تا بزرگسالی تخصص دارد. این متخصصان معمولا به مراقبت از بیماران با بیماری‌های خاص می‌‌پردازند.

دندانپزشک زیبایی (cosmetic (aesthetic) dentistry) شاخه‌ای از دندانپزشکی که تحت آن درمان‌های مختلفی برای بهبود رنگ و شکل دندان‌ها انجام می‌شود.

دندانپزشک عمومی (general dentist): خدمات اولیه دندانپزشکی را ارائه می‌دهند. این دندانپزشکان تشخیص، درمان و مدیریت کلی نیازهای بهداشت دهان و دندان شامل مراقبت از لثه، درمان ریشه، پر کردن، روکش، ونیر، ساخت پروتز، آموزش پیشگیری و درمان بیماری‌های دهان را انجام می‌دهند.

دندانپزشکی کودکان (pedodontics or pediatric dentistry): یکی از تخصص‌های دندانپزشکی است که تمرکز درمان در این رشته روی نوزادان، کودکان و جوانان بالغ است.

دندان در آوردن (teething): رویش دندان‌های شیری از میان لثه.

دندان شیری (primary teeth): مجموعه از ۲۰ دندان که به صورت موقت وجود دارند و همچنین baby teeth و deciduous teeth نیز نامیده می‌شوند. این دندان‌ها به صورت نرمال یک به یک از سن ۶ تا ۱۲ سالگی با دندان‌های دایمی جایگزین می‌شوند.

دندان‌ شیری (deciduous teeth): مجموعه‌ای شامل ۲۰ دندان که نام‌های “baby teeth” یا primary teeth هم برای آن متداول است.

دندان‌ عقل (wisdom teeth): مولر سوم که معمولا بین سنین ۱۸ تا ۲۵ سالگی رویش می‌یابد.

دندان مولار (molars): سه دندان انتهایی در هر ربع فک که وظیفه خرد کردن غذا را بر عهده دارند.

دندان نهفته (impacted tooth): دندانی که به طور جزئی یا کاملا راه رویش آن به سطح لثه مسدود شده است. دندان نهفته می‌تواند به دندان‌های کناری فشار وارد کند و یا به ساختارهای استخوانی که از دندان مجاور پشتیبانی می‌کنند آسیب بزند. اغلب اوقات، دندان‌های نهفته باید جراحی شوند.

دندان نهفته (unerupted tooth): دندانی که از میان لثه خارج نشده است، اما موقعیت آن در قوس دندانی صحیح در نظر گرفته شده است.

دندان‌های دائمی (permanent teeth): دندان‌هایی که جایگزین دندان‌های شیری می‌شوند. معمولا ۳۲ دندان دائمی در یک دوره دندانی کامل وجود دارد.

دوربین داخل دهانی (Intraoral Cameras): دستگاه‌های کوچک و دستی که تصاویر دقیقی از داخل دهان می‌گیرند و به دندانپزشکان و بیماران کمک می‌کنند تا مشکلات دندانی را به وضوح ببینند.

دهان خشک (dry mouth): شرایطی که در آن جریان بزاق کاهش می‌یابد و بزاق کافی برای مرطوب نگه داشتن دهان وجود ندارد. دهان خشک می‌تواند نتیجه برخی از داروها (مانند آنتی‌هیستامین‌ها و decongestants)، بیماری‌های خاص (مانند سندرم شوگرن، ایدز، بیماری‌ آلزایمر، دیابت)، برخی درمان‌های پزشکی (مانند پرتودرمانی سر و گردن)، و نیز آسیب عصبی، کم‌آبی، مصرف دخانیات و برداشت یا جراحی غدد بزاقی باشد. دهان خشک همچنین زروستومیا نیز نامیده می‌شود.

دستیارهای هوشمند و رباتیک (AI-powered Assistants): دستیارهای هوش مصنوعی در جراحی‌های دندانپزشکی و درمان‌های پیچیده نقش پشتیبانی را ایفا می‌کنند و از اشتباهات انسانی جلوگیری می‌کنند. همچنین، ربات‌های هوشمند در برخی از مراکز درمانی برای اجرای جراحی‌های دقیق‌تر استفاده می‌شوند.

درمان پیش‌بینی‌گر (Predictive Treatment): استفاده از هوش مصنوعی برای پیش‌بینی نتایج درمان‌های ارتودنسی و جراحی با شبیه‌سازی حرکت دندان‌ها یا پیش‌بینی طول عمر ایمپلنت‌ها. این روش‌ها به شخصی‌سازی برنامه‌های درمانی کمک می‌کند و به بیمار امکان می‌دهد نتایج نهایی را قبل از شروع درمان مشاهده کند.

ر

رابر دم (rubber dam): وسیله‌ای از جنس لاتکس نرم یا ورقه وینیلی که برای ایجاد جداسازی یک یا چند دندان از آلودگی مایعات دهانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین سبب می‌شود وسایل حین کار به داخل حلق وارد نشوند.

رادیوگرافی (radiographic): پَرتونِگاری یا رادیوگرافی شیوه بررسی بدن با تاباندن پرتوهای ایکس بر آن و تولید تصویرهایی بر روی کلیشه یا پرده‌های حساس را گویند.

رادیوگرافی اکلوزال (occlusal X-rays): تصویر رادیوگرافی که نشان‌دهنده تکامل و موقعیت کامل دندان‌ها است. هر تصویر کل قوس دندانی را در فک بالا و پایین نشان می‌دهد.

رادیوگرافی پانورامیک (panoramic X-ray): نوعی رادیوگرافی اشعه X که نمایش دو بعدی تمام دندان‌ها را در دهان بر عهده دارند. این رادیوگرافی، رابطه بین دندان‌ها را در فک و بین فکین نشان می‌دهند.

رادیوگرافی پری اپیکال (periapical  X-rays): این رادیوگرافی، نمایی کامل از ریشه تا تاج دندان‌ها را فراهم می‌کند.

رادیولوژیست فک و صورت (oral and maxillofacial radiologist): ارائه‌دهنده خدمات بهداشت دهان که به تولید و تفسیر تمام انواع تصاویر رادیوگرافی و داده‌هایی که در تشخیص و درمان بیماری‌ها، نواقص فکی – صورتی و شرایط ناحیه دهان و فک و صورت می‌پردازد.

رزین آکریلی (acrylic resin): ماده‌ای با خواص پلاستیک که به طور گسترده در دندانپزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

رستوریشن (restorations): هر جایگزینی که برای برگرداندن زیبایی و عملکرد ساختار از دست رفته دندان به کار می‌رود. برای مثال دنچر، پروتزهای دندانی، ترمیم‌ها، روکش و ایمپلنت.

رستوریشن‌های پرسلن اینله یا آنلِی (porcelain inlay or onlay): رستوریشن‌های همرنگ دندان ساخته‌شده از پرسلن، که توسط سمان یا مواد باندینگ به دندان متصل می‌شود.

رمینرالیزاسیون (remineralization): رسوب یا جایگزینی مواد معدنی دندانی در یک ضایعه‌ای که قبلا دمینرالیزه شده است (قبلا تخریب‌شده و مواد معدنی‌اش را از دست داده است). این کار روند پوسیدگی را معکوس کرده و همچنین در حضور فلوراید موضعی این روند تسریع می‌شود.

روکش پرسلنی (porcelain crown): تمام ترمیم‌های پرسلنی که قسمت تاج دندان (بالای لثه) را پوشش می‌دهد.

رویش دندانی (eruption): ظهور و رویش دندان از موقعیتش در فک.

ریکانتورینگ (recontouring) : روشی که در آن مقادیر کوچکی از مینای دندان برای تغییر طول، شکل و یا سطح حذف شود. همچنین odontoplasty، enameloplasty، stripping، یا slenderizing نیز نامیده می‌شدند.

ریشه (root): قسمتی از دندان که دندان‌ها را به فک متصل می‌کنند.

ز

زخم شانکر (canker sore): زخم یا زخم‌های کوچک سطحی که در دهان ظاهر می‌شود و اغلب باعث ناراحتی در خوردن غذا و تکلم می‌شود. این زخم ها به صورت تیپیک در سنین ۱۰ تا ۲۰ سالگی شایع ترند.

زروستومیا یا خشکی دهان (xerostomia): خشکی دهان یا کاهش تولید بزاق.

ژ

ژنژیویت (Gingivitis): بافت ملتهب، متورم و قرمز لثه که ممکن است هنگام لمس به راحتی خونریزی داشته باشد. این اولین مرحله از مجموعه‌ای وقایعی است که با ایجاد پلاک در دهان شروع می‌شود و در صورت درمان صحیح به طور کامل بهبود می‌یابند. ولی اگر به درستی درمان نشود منجر به پریودنتایتیس و تخریب بافت اطراف دندان‌ها و از دست رفتن دندان می‌شود.

ژنژیویت حاملگی (pregnancy gingivitis): ژنژیویتی که در دوران بارداری گسترش می‌یابد. تغییرات هورمونی که در طول دوران بارداری رخ می‌دهد – به خصوص افزایش سطح پروژسترون – ممکن باعث رشد باکتری‌ها شده و بافت لثه را نسبت به پلاک حساس‌تر کند و موجب پاسخ شدت یافته بدن به سموم (poisons) ناشی از پلاک شود.

س

سفید کردن دندان (tooth whitening): فرآیند شیمیایی و یا با استفاده از لیزر برای روشن کردن رنگ دندان‌ها.

سمان یا سمنتوم (cementum): نسج سختی که ریشه دندان‌ها را پوشانده است.

سندرم ملکرسون-روزنتال (Melkersson-Rosenthal Syndrome): یک اختلال عصبی است که شامل فلج صورت، تورم لب‌ها و ایجاد شیار و تاخوردگی در زبان می‌شود. این بیماری متعلق به دسته گرانولوماتوزهای دهانی صورت است و در اکثر موارد در بیماران جوان رخ می‌دهد. این بیماری در زنان بیشتر از مردان رخ می‌دهد.

سیلانت(sealants): ماده‌ای رقیق، شفاف و سفید که برای جلوگیری از پوسیدگی دندان‌ها به سطوح جونده دندان اعمال می‌شود.

ش

شستشو (rinsing): دهانشویه (ضدباکتریایی) که باکتری‌هایی را که باعث ایجاد پلاک و بوی بد دهان می‌شود کاهش می‌‌دهند. همچنین دهانشویه‌های فلوراید دار باعث جلوگیری از پوسیدگی دندان می‌شوند.

شکاف کام (cleft palate): شکاف در سقف دهان.

شکاف لب (cleft lip): شکاف یا جدایی فیزیکی دو طرف لب فوقانی که به صورت شکاف یا شکاف باریکی در پوست لب فوقانی ظاهر می‌شود. این جدایی غالبا فراتر از پایه بینی امتداد می‌یابد و استخوان‌های فک بالا را نیز درگیر می‌کند.

شل‌کننده عضلانی (muscle relaxant): نوعی دارو که اغلب برای کاهش انقباضات عضلانی تجویز می‌شود و موجب تسکین درد می‌شوند.

شخصی‌سازی درمان (Personalized Dental Care): هوش مصنوعی با تحلیل تاریخچه پزشکی و نیازهای خاص بیمار، طرح‌های درمانی سفارشی ارائه می‌دهد که دقت بیشتری دارند و متناسب با وضعیت خاص هر بیمار طراحی شده‌اند.

ع

عصب (nerve ): بافتی که حس، دما و اطلاعاتی درباره موقعیت بدن را به مغز منتقل می‌کند.

غ

غدد بزاقی(salivary glands): غددی واقع در زیر زبان و گونه که بزاق تولید می‌کنند.

ف

فضا نگهدار (space maintaine) : دستگاهی که فضای را از دست رفته به دنبال کشیدن زود هنگام دندان‌های شیری را حفظ می‌کند.

فلوراید (fluoride): یک ماده معدنی که به تقویت ساختار مینای دندان کمک می‌کند و باعث کاهش استعداد پوسیدگی مینای دندان می‌شود فلوراید از طریق غذا و یا آب بلعیده می‌شود و در اغلب خمیر دندان‌ها موجود است. می‌تواند به عنوان ژل یا مایع به سطح دندان توسط دندانپزشک مالیده شود.

فلوروزیس (fluorosis): تغییر رنگ مینا ناشی از مصرف بیش از حد فلوراید (بیش از یک قسمت در میلیون) و ورود آن به جریان خون را فلوروزیس می‌نامند. همچنین mottling مینا نیز نامیده می‌شود.

فیستول (fistula): مجرای تخلیه چرک از محل عفونت.

ق

قالب‌گیری (impression): نگاره‌ای منفی از دندان‌ها و بافت‌های نرم ایجاد می کند.

ک

کاسپ (cusp): نقاط برجسته بر روی سطح جونده دندان‌های پشتی.

کاسپید (cuspids): دندان سوم از مرکز دهان به عقب دهان. این دندان جزء دندان‌های جلو به حساب می آید که یک لبه گرد یا تیز برای گاز گرفتن و جویدن دارند. همچنین به عنوان دندان کانین و نیش هم شناخته می‌شوند.

کام (palate): بافت سخت و نرمی که سقف دهان را تشکیل می‌دهند.

کام سخت (hard palate): بخش استخوانی قسمت جلویی سقف دهان.

کام نرم(soft palate ): یک سوم خلفی سقف دهان که از بافت نرم تشکیل شده است.

کانال عصب (nerve (root) canal): پالپ دندانی؛ اتاقک یا محفظه داخلی دندان که اعصاب و رگه‌ای خونی از آن عبور می‌کنند.

کانونشنال دنچر (conventional denture):‌ پروتز متحرکی که حدود ۸ تا ۱۲ هفته بعد از کشیدن کلیه دندان‌ها جهت جایگزینی دندان‌های از دست رفته آماده می‌شود.

کپ (cap): اصطلاحی معمول برای کراون‌های دندانی.

کشیدن دندان (extraction) : خارج کردن دندان.

کلاسپ (clasp): جزء ای که پروتز پارسیل متحرک را به دندان ثابت نگه می‌دارد.

کلسیم (calcium): یکی از عناصر ضروری برای تکامل دندان‌های سالم، استخوان‌ها و اعصاب است.

کلکولوس یا جرم (calculus): رسوب سخت، کلسیم مانند بر روی دندان‌ها که به دلیل کنترل ناکافی پلاک شکل می‌گیرد و اغلب زرد یا قهوه‌ای‌ رنگ است. همچنین “tartar” نیز نامیده می‌شود.

کیست (cyst): کیسه‌ای غیر طبیعی حاوی گاز، مایع و یا یک ماده نیمه جامد.

گ

گوتاپرکا (gutta percha): به عنوان ماده پر کننده در پر کردن کانال‌های ریشه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

گلوسیت، التهاب زمان، زبان آماس (Glossitis):التهاب حاد یا مزمن زبان در اثر دلایل گوناگون که گاهی مسری است. زبان متورم با رنگ قرمز روشن، مویی شکل شدن زبان گاهی همراه با سطحی سیاه و قرمز شدن نوک و گوشه‌های زبان از نشانه‌های این بیماری است.

ل

لثه (gingiva): بافت نرم به رنگ صورتی که دندان‌ها را احاطه می‌کند.

لکوپلاکیا (leukoplakia): یک لکه سفید یا خاکستری که بر روی زبان و یا داخل گونه ایجاد می‌شود. لکوپلاکیا یک واکنش دهانی به تحریک مزمن غشاهای مخاطی دهان است.

لکه یا استین (stain) : می‌توانند علل بیرونی یا درونی داشته باشند. استین یا لکه های خارجی ، خارج از سطح دندان و در اثر مواد خارجی مانند تنباکو، قهوه، چای و یا غذا ایجاد می شوند . معمولا با تمیز کردن دندان‌ها با استفاده از یک خمیر پروفیلاکتیک ساینده، برداشته می‌شوند. استین یا لکه های داخلی از خوردن مواد یا مواد شیمیایی خاصی در طول تکامل دندان و یا در اثر پوسیدگی ایجاد می‌شوند. این لکه ها اغلب دائمی هستند و نمی‌توان آن ها را حذف کرد. 

لیگامان پریودنتال (periodontal ligament): بافت همبندی که دندان ها را احاطه می‌کند (به طور خاص سمان را پوشش می‌دهد)و دندان را به استخوان فک متصل کرده و آن را در محل نگه می‌دارد.

لیزرهای دندانی (Dental Lasers): برای اهداف مختلف تشخیصی از جمله تشخیص حفره‌ها با ارزیابی تغییرات در ساختار دندان استفاده می‌شود.

م

ماگزیلا (maxilla): فک بالا

مال اکلوژن (malocclusion): بایت مشکل و سختی در جویدن به همراه موقعیت نا مطلوب دندان یا فکین.

متال – سرامیک (pfm) (porcelain fused to metal crown ): رستوریشن تاجی که با استفاده از کوپینگ فلز (برای استحکام) که توسط پرسلن (برای ظاهر بهتر ) پوشش داده شده است، ساخته می شود.

متخصص بهداشت دهان (hygienist): مربی بهداشت دهان و متخصص بالینی است که از روش‌های پیشگیرانه، درمانی و آموزشی برای کنترل بیماری دهان استفاده می‌کند.

متخصص بیماری های دهان (oral medicine): متخصص بیماری‌های دهان در دندانپزشکی متخصصی است که در آن به عوامل بروز بیماری‌های بافت نرم و سخت دهان می پردازد. بیماری‌های دهان و تشخیص در حد فاصل دندانپزشکی و پزشکی قرار گرفته است و یکی از شاخه‌های تخصصی رشته دندانپزشکی می‌باشد.

محافظ دهانی (mouth guard): دستگاهی که در دهان گذاشته می‌شود و وظیفه محافظت از دندان‌ها در برابر ضربه یا آسیب بر عهده دارند.

مفصل گیجگاهی-فکی (temporomandibular joint (TMJ: این مفصل موجب اتصال فک پایین  به جمجمه می‌شود.

مندیبل (mandible): فک پایین

مواد زیست فعال دندانی (Bioactive Dental Materials): این مواد نه تنها عملکرد و زیبایی شناسی را بازیابی می‌کنند، بلکه با بافت‌های بیولوژیکی تعامل مفیدی دارند و باعث ترمیم ساختارهای دندانی می‌شوند.

مهر و تضمین پذیرش ADA (ADA Seal of Acceptance): این عبارت به محصولاتی تعلق می‌گیرد که معیارهای انجمن دندانپزشکی آمریکا را از نظر علمی، ایمنی˛ اثربخشی˛ بسته‌بندی و ادعای تبلیغاتی ازدارا باشد.

مینا (enamel): ماده معدنی سخت که بخش بیرونی دندان را که در بالای لثه قرار دارد را می‌پوشاند.

ن

نخ کشیدن (flossing): استفاده از نخ دندان برای تمیز کردن نواحی تماس بین دندانی. بخشی از برنامه روزانه رعایت بهداشت دهان.

نگهدارنده (retainer): دستگاه متحرکی که برای حفظ دندان‌ها در یک موقعیت مشخص برای یک مدت نسبتا طولانی مورد استفاده قرار می گیرد. (معمولا در شب استفاده می‌شود).

نمونه‌برداری یا بیوپسی (biopsy): برداشتن یک قطعه‌ کوچک از بافت برای معاینه تشخیصی.

نیتروز اکساید (nitrous oxide): گازی (به نام گاز خنده) که برای کاهش اضطراب بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرد.

و

ونیر (veneer): لایه‌ای نازک ازمواد پلاستیکی یا پرسلنی (به صورت سفارشی ساخته شده ) که به طور مستقیم به سطح لبیال یا قدامی دندان‌های طبیعی باند می‌شود تا ظاهر آن‌ها را بهبود بخشد – به عنوان مثال برای جایگزین کردن ساختار دندانی از دست رفته، بستن فضاها، صاف کردن دندان‌ها و تغییر رنگ و شکل دندان‌ها به کار می‌رود.

ه

هالیتوزیس (halitosis): بوی بد دهان یا دستگاه گوارش.

هندپیس (handpiece): ابزاری که برای حذف، شکل دهی، فینیشینگ، یا اصلاح دندان‌ها و مواد دندانی در عملیات دندان‌پزشکی استفاده می‌شود.