بررسی مواد تشکیل دهنده خمیر دندان

کلیه خمیر دندان‌ها باید دارای مجوز وزارت بهداشت و تاییدیه نهادهای بهداشتی باشند. خمیر دندان‌ها باید حاوی فلوراید باشند. علاوه بر فلوراید، ممکن است حاوی مواد فعالی باشند که دارای خواصی مانند کاهش حساسیت دندان، سفید کردن دندان‌ها، کاهش التهاب لثه، کاهش ایجاد جرم، جلوگیری از فرسایش مینا یا بوی بد دهان باشند. خمیر دندان‌های تایید شده، فاقد مواد طعم دهنده‌ای مانند قند است که باعث پوسیدگی دندان شده یا به ایجاد پوسیدگی کمک می‌کند.

تنها محصولاتی که کارایی و سلامت آن‌ها با انجام آزمایش‌های دقیق توسط کارشناسان تایید شده باشد، می‌توانند مجوز و تاییدیه وزارت بهداشت را دریافت کنند. خمیر دندان به دسته‌ای از مواد با فرم ژل، خمیر یا پودر گفته می‌شود که حاوی مواد ساینده هستند و برای رساندن عناصر ضد پوسیدگی به دندان استفاده می‌شوند. داروهای ضد پوسیدگی به داروهایی گفته می‌شود که در پیشگیری و درمان پروفیلاکتیک پوسیدگی‌های دندانی استفاده می‌شود.

عناصر تشکیل دهنده خمیردندان

خمیر دندان به طور معمول از ترکیبات فعال و غیر فعال تشکیل شده است. مواد فعال در خمیر دندان به بهبود بهداشت دهان و دندان کمک می‌کنند. به عنوان مثال، فلوراید به طور فعال با تقویت مینای دندان از پوسیدگی آن جلوگیری می‌کند. این ترکیبات فعال ممکن است شامل موارد زیر باشد:

ترکیبات ضد پوسیدگی

ترکیبات حاوی فلوراید مانند مونوفلوروفسفات سدیم (sodium monofluorophosphate)، سدیم فلوراید (sodium fluoride) و فلوراید استنوس (Stannous fluoride) به عنوان عوامل ضد قارچ در خمیر دندان‌ها استفاده می‌شوند.

این مواد تنها عواملی هستند که در جلوگیری از پوسیدگی دندان نقش دارند. فلوراید، دندان‌ها را تقویت می‌کند تا از پوسیدگی دندان جلوگیری کند و در مراحل اولیه پوسیدگی، مینای دندان را ترمیم می‌کند. تمام خمیر دندان‌های تایید شده، حاوی فلوراید هستند.

ترکیبات ضد حساسیت

خمیر دندان‌ها می‌توانند حاوی مواد موثره‌ای باشند که باعث کاهش ناراحتی دهان به دلیل حساسیت زیاد شوند. نیترات پتاسیم (Potassium nitrate) و فلوراید استنوس (Stannous fluoride) دو عامل ضد حساسیت در خمیر دندان‌ها هستند. این دو ماده از طریق مکانیسم‌های مختلفی کار می‌کنند. یون‌های پتاسیم موجود در نیترات پتاسیم با مسدود کردن سلول‌های عصبی باعث کاهش تحریک می‌شوند و به کاهش حساسیت کمک می‌کنند.

فلوراید استنوس، توبول‌های عاجی (مجراهای ریزی که زیر مینای دندان قرار داشته و به عصب دندان راه دارند) را با لایه‌ای غنی از قلع مسدود کرده و به این صورت عمل می‌کند. ماده دیگری که کمتر در خمیر دندان استفاده می‌شود استرانسیوم کلراید (strontium chloride) است. استرانسیوم نیز با انسداد توبول‌های عاجی عمل می‌کند، اما مکانیسم دقیق آن هنوز به طور کامل مشخص نشده است.

ترکیبات ضد میکروبی

فلوراید استنوس به کاهش التهاب لثه کمک می‌کند. پیروفسفاتها و روی باعث کاهش تولید جرم دندان می‌شوند. تریکلوزان (triclosan) نیز در ترکیب با سدیم فلوراید دارای تأییدیه FDA و ترکیبی است که باعث پیشگیری از پوسیدگی، تولید پلاک و التهاب لثه میشود، اما خمیر دندان‌های حاوی تریکلوزان از اوایل سال 2019 دیگر تولید نمی‌شوند. سایر مواد تشکیل دهنده خمیر دندان شامل موارد زیر است:

مواد ساینده

ساینده‌های سیلیکایی اصلاح شده یا آنزیم‌ها به تمیز کردن دندان‌ها کمک می‌کنند و با از بین بردن فیزیکی لکه‌های سطحی، ممکن است به سفیدتر شدن دندان‌ها کمک کنند. مواد ساینده شامل کربنات کلسیم (calcium carbonate)، سلیکاژل دهیدراته (dehydrated silica gels)، اکسیدهای آلومینیوم هیدراته (hydrated aluminum oxides)، کربنات منیزیم (magnesium carbonate)، نمک‌های فسفات و سیلیکات‌ها هستند.

مواد شوینده یا دترجنت

این مواد برای ایجاد کف استفاده می‌شوند که می‌تواند به افزایش حلالیت پلاک و شکستن پیوندهای آن در حین مسواک زدن کمک کند. این مواد شامل لوریل سولفات سدیم (sodium lauryl sulfate) و سدیم N-لوریل سارکوزینات (sodium N-lauryl sarcosinate) هستند.

مواد طعم دهنده

مواد طعم دهنده و شیرین کننده‌های بدون کالری مانند ساخارین برای بهبود طعم و مزه در خمیر دندان استفاده می‌شود. استفاده از قند یا هر افزودنی دارای کالری دیگر در خمیر دندان، تایید شده و مجاز نیست.

مواد مرطوب کننده

این مواد مانند گلیسرول، پروپیلن گلیکول (propylene glycol) و سوربیتول (sorbitol) برای جلوگیری از کاهش آب و رطوبت در خمیر دندان استفاده می‌شوند.

مواد تثبیت کننده

مواد تثبیت کننده یا binder برای تثبیت فرمول خمیر دندان استفاده می‌شود. این مواد شامل کلوئیدهای معدنی، صمغ‌های طبیعی، کلوئیدهای جلبک دریایی یا سلولز مصنوعی هستند.

پراکسیدها

هیدروژن پراکسید و کربامید پراکسید به منظور کاهش لکه‌ها استفاده می‌شوند.

آلرژن‌ها و محرک‌ها

خمیر دندان‌ها می‌توانند حاوی موادی باشند که در موارد نادر ممکن است باعث تحریک یا ایجاد واکنش‌های آلرژیک شوند. روغن‌های اساسی یا Essential oilsها مانند روغن اساسی نعنا، نعنا فلفلی و دارچین، رایج‌ترین دلیل ابتلا به پریورال درماتیت تماسی، استوماتیت یا گلیلیت هستند. ممکن است نام این مواد روی بسته بندی و در قسمت مواد تشکیل دهنده نوشته نشده باشد و به جای آن کلماتی مانند افزودنی‌ها یا طعم دهنده‌های دیگر نوشته شود.

علاوه بر این، روغن‌های اساسی می‌تواند مانند ترکیبات معطر و منتول، باعث ایجاد واکنش‌های آلرژیک یا تحریک کننده در غشاهای دهانی شود. سایر ترکیبات ساختاری یا فعال مشترک بین خمیر دندان‌ها که به عنوان آلرژن یا محرک تماسی گزارش شده‌اند شامل موارد زیر است:

• اسید سیتریک (که اغلب به عنوان روی یا پتاسیم سیترات ذکر شده است)
• تریکوزان
• لوریل سولفات سدیم
• پروپیلن گلیکول
• PEG-8
• PEG-12
• PEG-1450
• کوکامیدوپروپیل بتائین
• پارابن
• پیروفسفات‌ها

علائم درماتیت تماسی ناشی از مواد آلرژن خمیر دندان شامل قرمزی پوست، ادم، سوزش و زخم مخاط دهان، لثه یا زبان است. ممکن است تشخیص این علائم از سایر علل داخلی بدن از جمله عدم عملکرد یا قرارگیری نادرست پروتز یا ترمیم دندانی دشوار باشد و با این علل اشتباه گرفته شود.

خمیر دندان کودکان

تحقیقات نشان داده است که مسواک زدن با خمیر دندان فلوراید باعث کاهش بروز پوسیدگی در کودکان می‌شود. طبق تحقیقات انجام شده برای کلیه کودکان بزرگتر از 6 ماه، میزان فلورایدی که پوسیدگی را به بیشترین میزان کاهش می‌دهد بدون اینکه عوارض جانبی داشته باشد، 0/05 میلی گرم/کیلوگرم/روز (رنجی بین 0/02 تا 0/1 میلی گرم/کیلوگرم/روز) است. این واحد به معنای میلی گرم دریافتی فلوراید بر حسب وزن کودک در طی یک روز است.

فلوروزیس (Fluorosis) ممکن است ناشی از بلع بیش از حد فلوراید در دوره‌ای باشد که دندان‌های دائمی در آن رشد می‌کنند. فلوروزیس می‌تواند به صورت خفیف باشد که در آن لکه‌های سفید بر روی دندان ظاهر می‌شود، یا می‌تواند به صورت فلوروزیس شدید باشد که ممکن است منجر به ایجاد لکه‌های قهوه‌ای و یا سوراخ شدن مینای دندان شود. مطالعات نشان می‌دهد که مقدار بلع خمیر دندان مستقیماً با سن کودک در ارتباط است و کودکان کوچک‌تر هنگام استفاده از همان مقدار خمیر دندان، بیش از کودکان بزرگ‌تر آن را می‌بلعند.

دندانپزشکان توصیه می‌کند که کودکان از زمان رویش اولین دندان تا 3 سالگی از اسمیر خمیر دندان (اندازه یک دانه برنج) استفاده کنند. پس از آن از 3 تا 6 سالگی، کودکان باید به اندازه یک نخود از خمیر دندان استفاده کنند. استفاده از این مقادیر به محدود کردن میزان قرار گرفتن كودكان در معرض بلع فلوراید بیشتر از میزان توصیه شده، کمک می‌کند. به عنوان مثال، اگر كودكی به وزن 15 كیلوگرم دو بار در روز، مسواک بزند و هر بار اندازه یک دانه برنج از خمیر دندان (تقریباً معادل 1/1 گرم خمیردندان یا 0/1 میلی گرم فلوئورید) را ببلعد، در روز به مقدار 0.2 میلی گرم فلوراید دریافت می‌كند.

بنابراین با توجه به وزن کودک، هر روز دوز 0/013 میلی گرم بر کیلوگرم دریافت می‌کند که کمتر از میزان خطر است. اما اگر همین کودک به اندازه یک نخود (تقریباً 0/25 گرم خمیردندان یا 0/25 میلی گرم فلوراید) استفاده كند، بنابراین 0/5 میلی گرم فلوراید دریافت می‌كند که در نتیجه دوز دریافتی 0/033 میلی گرم در كیلوگرم است. علاوه بر استفاده از مقدار مناسب خمیر دندان، دندانپزشکان توصیه می‌کنند که بر مسواک زدن کودکان نظارت داشته باشید تا اطمینان حاصل کنید کودکان خمیر دندان را نمی‌بلعند و آن را از دهان خارج می‌کنند.

سطح سایش نسبی عاج (RDA)

اگرچه مینای دندان سخت‌ترین ماده در بدن است، اما بر اثر عواملی مانند فرسایش مینای دندان یا تحلیل لثه، عاج دندان که در زیر آن قرار دارد می‌تواند در معرض دید قرار بگیرد. به دلیل نگرانی از ساییدگی این بافت‌ها، دانشمندان سال‌ها بر تأثیر ساینده‌ها روی این ساختارهای دندان تحقیق و بررسی انجام داده‌اند. برای كمك به كمتر كردن در میزان سایشی بودن دندانپزشكان و محققان استانداردی به نام سایش نسبی عاج (Relative Dentin Abrasivity) یا RDA ایجاد كردند.

با توجه به مقیاس سایش استاندارد مرجع که به طور قراردادی مقدار RDA 100 تعیین شده است، میزان سایش هر خمیر دندان به نسبت مقیاس مرجع مشخص می‌شود. هر خمیر دندانی که سایش نسبی آن برابر یا کمتر از 2.5 برابر مقدار مرجع یا 250 RDA باشد، ایمن و موثر محسوب می‌شود. شواهد بالینی تأیید می‌کند که استفاده از روش‌های صحیح مسواک زدن با مسواک و خمیر دندان با RDA 250 یا کمتر، باعث سایش محدود به عاج می‌شود و مینا فرسایش نمی‌یابد. کلیه خمیر دندان‌هایی که تایید شده هستند، باید RDA 250 یا کمتر داشته باشند.

داشتن مجوز وزارت بهداشت و نهادهای بهداشتی مربوطه

برای به دست آوردن مجوز و تاییدیه، خمیر دندان‌های حاوی فلوراید باید استانداردهای لازم برای ایمنی و کارآیی در کاهش پوسیدگی دندان را داشته باشند. مواردی که بررسی می‌شوند شامل موراد زیر است:

• مقدار فلوراید موجود
• انتشار فلوراید در یک دقیقه
• جذب فلوراید در مینای دندان طبیعی و ضعیف

آزمایشات بر روی کلیه خمیر دندان‌هایی برای کسب تاییدیه انجام می‌شود تا مشخص شود آیا آن‌ها ملاک‌های خاص مربوط به ایمنی و کارایی را دارند یا خیر.

سوالات متداول