انواع بسیار زیادی از خمیر دندان‌ها در بازار وجود دارد که برای کاهش ایجاد جرم دندان، جلوگیری ایجاد پوسیدگی و بهبود سلامت لثه‌ها از آن‌ها استفاده می‌شود. حدود 90% از خمیر دندان‌ها حاوی فلوراید هستند. فلوراید یک ماده معدنی است که در غلظت‌های کم در آب آشامیدنی و آب دریا نیز یافت می‌شود. بسته به جایی که در آن زندگی می‌کنید، ممکن است برای کاهش خطر ایجاد پوسیدگی در دندان‌ها، به منابع آب فلوراید اضافه کنند که این کار به ویژه برای کودکان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. خمیر دندان‌های فلوراید دار به مراتب غلظت بیشتری از این ماده معدنی را در مقایسه با سایر منابع فراهم می‌کنند.
تاثیر فلوراید بر بهبود سلام دندان‌ها از مدت‌ها پیش اثبات شده است. از نظر مراکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها، فلوراید جزء 10 دستاورد بزرگ بهداشت عمومی در قرن 21 محسوب می‌شود. با این وجود هنوز بر سر مضر بودن فلوراید برای بعضی از گروه‌های خاص به ویژه کودکان، بحث وجود دارد. منتقدان استفاده از فلوراید می‌گویند، استفاده طولانی مدت از فلوراید ممکن است باعث ضعیف شدن استخوان‌ها شود و حتی خطر ابتلا به سرطان را نیز افزایش دهد.
مزایای فلوراید
قبل از دهه 50 میلادی خمیر دندان‌ها تاثیر زیادی بر سلامت دهان نمی‌گذاشتند. در سال 1952 میلادی دانشمندان با همکاری شرکت Proctor & Gamble مطالعات بالینی خمیر دندان‌های فلوراید دار بر روی 1500 کودک و 100 فرد بزرگسال را انجام دادند. چهار سال بعد اولین خمیر دندان فلوراید دار با نام Crest به بازار آمد. محققان در آن سال‌ها به نتایجی دست یافتند که مطالعات بعدی هم آن‌ها را تایید کرد. آن‌ها دریافتند که فلوراید از طریق سه راه کلیدی از ایجاد پوسیدگی در دندان‌ها جلوگیری می‌کند:
- فلوراید با اتصال به مناطق پوسیده دندان و جذب سایر مواد معدنی مانند کلسیم به این مناطق، مینای دندان را ترمیم می‌کند.
- فلوراید با تحریک تولید فلورپاتیت از پوسیدگی‌ها بیشتر دندان جلوگیری می‌کند. فلورپاتیت نوعی از مینای دندان است که مقاومت بالایی در مقابل اسیدها و باکتری‌ها دارد.
- فلوراید خاصیت ضد باکتریایی دارد که نه تنها رشد باکتری‌ها را مهار می‌کند، بلکه از چسبیدن میکروب‌ها به دندان جلوگیری می‌کند.
فلوراید نمی‌تواند حفره‌هایی که از قبل در دندان ایجاد شده است را ترمیم کند، اما می‌تواند سرعت رشد آن‌ها را کاهش دهد. به همین دلیل اکثر دندانپزشکان توصیه می‌کنند که دو بار در روز مسواک زده شود. هر چقدر از طریق منابع آب و یا خمیر دندان، فلوراید بیشتری به دندان‌ها برسد، پیشگیری از ایجاد پوسیدگی دندان موثرتر خواهد بود.
انواع خمیر دندان
برای اثربخشی فلوراید، غلطت آن در خمیر دندان باید به نسبت 1000 در میلیون (ppm) باشد. بیشتر مارک‌های تجاری غلظت ppm1350 و ppm1450 را در خمیر دندان‌هایشان استفاده می‌کنند که معمولا به شکل سدیم فلوراید و یا سدیم مونوفلئوروفسفات به خمیر دندان اضافه می‌شود. خمیر دندان‌های با فلوراید بالا معمولا از غلظت % 1/1 سدیم فلوراید (ppm5000) استفاده می‌کنند.
به طور معمول این خمیر دندان‌ها مخصوص بزرگسالانی است که دندان‌هایشان آسیب‌های زیادی دیده باشد. یا شرایط پزشکی داشته باشند که احتمال ایجاد پوسیدگی در آن‌ها زیاد باشد. مانند کسانی که دارای دندان مصنوعی هستند و یا دندان‌هایشان را ارتودنسی کرده‌اند. همچنین خشکی دهان ناشی از بیماری‌ها، مصرف داروها و کسانی که در حال درمان سرطان هستند نیز نیاز به استفاده از این نوع خمیر دندان‌ها دارند.
در یک مطالعه که در سال 2016 انجام شده، ثابت شده است که خمیر دندان‌هایی که فلوراید بالا دارند، میزان سختی سطح پوسیدگی را (در دندان‌های درمان نشده) به مراتب بیشتر از خمیر دندان‌هایی که فلوراید عادی (ppm1300) دارند، افزایش می‌دهند.
نوع دیگری از فلوراید که به عنوان فلوراید استنوس شناخته می‌شود، می‌تواند ضمن کاهش حساسیت در دندان، محافظت از دهان را نیز فراهم کند. در مارک‌های تجاری مختلف از مواد شیمیایی مانند استرانسیم کلراید یا نیترات پتاسیم به منظور کاهش میزان حساسیت دندان استفاده می‌کنند. خمیر دندان‌های مخصوص کودکان برای اطفال 6 سال به پایین طراحی شده است و غلظت فلوراید در این خمیر دندان‌ها ppm1000 است. فلوراید در غلظت‌های زیر ppm1000 دیگر تاثیرگذار نخواهد بود. همیشه به یاد داشته باشید که از خمیر دندان‌هایی استفاده کنید که مورد تایید وزارت بهداشت باشند.
ایمنی
علیرغم فواید بسیار خمیر دندان‌های فلوراید دار، آن‌ها دارای محدودیت‌هایی نیز هستند. استفاده نامناسب از این خمیر دندان‌ها می‌تواند به رشد دندان‌ها آسیب بزند. بیماری به نام فلوئوروزیس وجود دارد که ممکن است در طول دوران کودکی و زمان درآمدن دندان‌ها در کودکان دیده شود. استفاده بیش از حد از فلوراید می‌تواند باعث از بین رفتن مواد معدنی (hypomineralization) در مینای دندان شود و فرد را دچار عارضه فلوئوروزیس کند. در این بیماری ممکن است لکه‌های مات سفید بر روی سطح دندان‌ها ظاهر شود. اگر فلئوروزیس درمان نشود می‌تواند منجربه ایجاد ناهنجاری‌هایی بر روی سطح دندان شود (مانند تشکیل ریج (برجستگی)، پیت (حفره) و یا تورفتگی‌ها). برخی از این مشکلات ممکن است تا دوران بزرگسالی هم ادامه پیدا کنند.
علیرغم اینکه تاثیر فلوراید بر ابتلای افراد به بیماری فلئوروزیس ثابت شده است، دانشمندان هنوز مکانیزم دقیق چگونگی از دست رفتن مواد معدنی را در اثر ابتلا به این بیماری شناسایی نکرده‌اند. فلئوروزیس اغلب در سنین شش سال به پایین اتفاق می‌افتد و احتمال ابتلا به این بیماری در کودکان زیر دو سال بیشتر است. از سن هفت سالگی به بعد که بیشتر دندان‌های دائمی کودک شروع به رشد می‌کنند، احتمال ابتلا به بیماری فلئوروزیس در او کاهش پیدا می‌کند.
مسواک زدن با فلوراید تنها یکی از عواملی است که می‌تواند منجر به ابتلا کودکان به بیماری فلئوروزیس شود. خوردن دهانشویه فلوراید دار و خمیر دندان و هچنین نوشیدن آب با غلظت بالای فلوراید از دیگر عواملی هستند که می‌توانند در کودکان فلئوروزیس ایجاد کنند. برخلاف بعضی از ادعاهای نادرست، استفاده از فلوراید در طول دوران بارداری احتمال ایجاد فلئوروزیس دندانی را در کودک افزایش نمی‌دهد.
اختلاف نظرها درباره استفاده از فلوراید
عده‌ای معتقدند که کسانی که تصور می‌کنند فلوراید دارای آثار مخرب است، بر روی افکار عمومی مردم تاثیر منفی گذاشته‌اند. بیشتر مشاجرات بر سر اضافه کردن فلوراید به آب است. برخی از افراد اعتقاد دارند این کار غیر اخلاقی است و فایده‌ای ندارد. آنچه که مشخص است این است که مقادیر بیش از حد فلوراید در منابع آب می‌تواند منجر به فلوروز دندان و حتی فلوروز اسکلتی شود (در این حالت استخوان‌ها تضعیف می‌شوند). البته که موقعیت‌های این چنینی به ندرت پیش می‌آید و معمولا به علت اشتباه مدیریتی اتفاق می‌افتد.
غلظت بالای فلوراید در آب آشامیدنی می‌تواند باعث عوارضی مانند حالت تهوع، استفراغ و اسهال شود، اما معمولا عوارض بلند مدت برای فرد ندارند. بررسی‌های انجام شده در مطالعات دندانپزشکی در سال 2008 نشان می‌دهد که غلظت مناسبی از فلوراید در آب آشامیدنی می‌تواند خطر شکستگی استخوان را کاهش دهد. علاوه بر این، این کار خطر ایجاد پوسیدگی در دندان‌های کودکان را به کمتر از 30 درصد کاهش می‌دهد.
بسیاری از ادعاها در مورد مضر بودن فلوراید پایه علمی ندارد و بیشتر به توهم توطئه شباهت دارد تا حقیقت. عده‌ای ادعا می‌کنند که فلوراید می‌تواند باعث ایجاد سرطان استخوان و استئوسارکوما می‌شود، اما تمامی این ادعاها توسط دانشمندان رد شده است. انجمن دندانپزشکان ایران اعلام کرده‌اند که خمیر دندان‌های فلوراید دار نه تنها برای سلامت دهان و دندان ضروری است، بلکه کودک باید از آن‌ها به محض در آوردن دندان استفاده کند.
توصیه‌ها
استفاده از خمیر دندان‌های فلوراید دار توسط وزرات بهداشت نیز تایید شده است. برای استفاده کودکان نیز به جای استفاده از خمیر دندان‌های فاقد فلوراید و یا کم فلوراید، خمیر دندان‌هایی با غلظت فلوراید ppm1000 توصیه می‌شود. استفاده صحیح از خمیر دندان فلوراید دار با توجه به سن کودک متفاوت است:
- برای کودکان زیر سه سال باید از یک لایه خیلی نازک از خمیر دندان استفاده شود. برای به حداقل رساندن خطر بلع، سر کودک را کمی به سمت پایین خم کنید تا باقیمانده‌های خمیر دندان از دهانش خارج شود.
- برای کودکان سه تا شش ساله به اندازه یک نخود فرنگی از خمیر دندان را بر روی مسواک بزنید. برای کاهش خطر بلع خمیر دندان، کودک را ترغیب کنید تا بجای شست و شو با آب باقیمانده خمیر دندان را تف کند.
حتی اگر کودک شما مقداری از خمیر دندان را بخورد، غلظت فلوراید آن به اندازه‌ای نیست که به او آسیبی وارد کند. اگر فرزندتان به طور مکرر خمیر دندان را بلعید، با مشورت با دندانپزشک از او بخواهید که خمیر دندانی را به شما معرفی کند که کمی بدمزه باشد. به این ترتیب احتمال قورت دادن آن توسط فرزندتان کاهش پیدا کند.
در مورد بزرگسالان از خمیر دندان با فلوراید بالا نباید به صورت روزانه استفاده کرد، مگر این که فرد شرایط پزشکی داشته باشد که احتمال ایجاد پوسیدگی در دندان‌هایش بیشتر باشد و یا دارای بریس‌های ثابت باشد.
خمیر دندان‌های فاقد فلوراید
خمیر دندان‌های بدون فلوراید در بین کسانی که به محصولات طبیعی علاقه دارند و یا به هر دلیلی تمایل به استفاده از فلوراید ندارند، بسیار محبوب است. بعضی از این خمیر دندان‌ها حاوی جوش شیرین یا مواد دیگر هستند که گفته می‌شود اثرات ضد میکروبی دارند. طرفداران این خمیر دندان‌ها مدعی هستند که با اجتناب از مصرف قند و مسواک زدن مرتب برای از بین بردن پلاک‌ها، دیگر نیازی به استفاده از فلوراید نیست.
مشکل این استدلال این است که قندها در بسیاری از غذاهایی که می‌خوریم، از جمله لبنیات، میوه و سبزیجات وجود دارند. علاوه بر این مسواک زدن مرتب نمی‌تواند مکانیسم‌هایی که باعث پوسیدگی دندان‌ها می‌شود را از بین ببرد. از جمله این مکانیسم‌ها از دست رفتن مواد معدنی مینای دندان است که تا حد زیادی بدون این که فرد متوجه آن شود اتفاق می‌افتد.
خمیر دندان‌های بدون فلوراید می‌توانند دهان شما را خوشبو کنند و یک لبخند زیبا و درخشان به شما هدیه بدهند. اما به احتمال بسیار زیاد نمی‌توانند از فرسایش مینای دندان و شکل گیری جرم (تارتار) بر روی دندان‌های شما جلوگیری کنند. به همین دلیل است که انجمن دندانپزشکان در بعضی از کشورها به این خمیر دندان‌ها تاییدیه نمی‌دهند.
دیدگاهتان را بنویسید